Amerikaanse toestanden? (Over The Staircase 1 en 2)
Ruim een week geleden zond de VPRO een vervolg uit van de acht jaar oude, befaamde documentaire The Staircase van de Fransman Jean-Xavier de Lestrade. Gaat dat zien via Uitzending Gemist en oordeel zelf: ook nu weer een enorm indringende film. Zij het een film die de voorganger misschien wel eerder verzwakt dan versterkt.
De oorspronkelijke documentaire gaat over de rechtszaak in een of ander gehucht in North Carolina tegen de schrijver Michael Peterson. Hij zou zijn vrouw hebben vermoord door haar met een soort pook (een ‘blow poke’ om de open haard aan te steken) op het hoofd te slaan, en haar daarna van de trap te duwen zodat het op een ongeluk zou lijken. Peterson hield vol dat het een ongeluk was. De jury gaf hem ongelijk; hij werd tot levenslang veroordeeld.
De documentaire gaf een inkijkje in de werking van het Amerikaanse juridische stelsel met z’n juryrechtspraak. Een proces is in de VS vooral een toneelstuk, kreeg ik de indruk, met de verdachte als acteur en de openbare aanklager als zijn tegenstander. Als de lekenjury vindt dat de verdachte een goede show heeft weggegeven, dan wordt hij vrijgesproken. Zo niet, dan gaan de duimen omlaag. Amerikaanse toestanden: de presentatie, daar gaat het om, niet om zoiets saais en ingewikkeld als ‘de ware toedracht’.
De advocaat van Peterson en zijn team waren zich hiervan goed bewust, en deden er van alles aan om Peterson neer te zetten als een liefdevolle en zorgzame echtgenoot. Na overleg met iemand die mensen coacht hoe ze zich moeten presenteren tegenover een lekenjury, werd besloten een vermaard deskundige op het gebied van bloedspetters niet als getuige à decharge op te roepen. Volgens hem wees het patroon in de bloedspetters er overduidelijk op dat de vrouw niet op haar hoofd was geslagen. Maar ja: hij mompelde nogal en had een Aziatisch uiterlijk – kortom hij kwam niet overtuigend over.
Dat Peterson ondanks alle voorzorgsmaatregelen veroordeeld werd, kwam vooral doordat de openbare aanklager de ene na de andere onprettige onthulling over Petersons privéleven opdiste. Zo bleek hij biseksueel te zijn, en had hij seksuele contacten met mannen. Zijn vrouw had dit natuurlijk ontdekt, ze hadden daar natuurlijk hevige ruzie gekregen en hij had haar natuurlijk vermoord – wat kun je anders verwachten van zo’n sujet?! Dat de jury zich liet overtuigen door dit soort ‘ad hominem’ argumenten, was voor mij een bewijs dat ons rechtssysteem verreweg superieur is aan het Amerikaanse. Hier vellen juridisch onderlegde vakmensen een oordeel, en al zullen die zich ook wel eens vergissen, uiteindelijk gaat het de rechter toch om de waarheid, niet of iemand een toffe peer is.
In de nieuwe documentaire van De Lestrade blijkt dat de forensisch expert die de bloedspetters van de echtgenote had onderzocht er een gewoonte van maakte misleidende rapporten op te stellen, en dat Peterson dus waarschijnlijk geen eerlijk proces had gekregen. De man, ene Duane Deaver, blijkt de Diederik Stapel van de forensische wetenschap te zijn, die zich in tenminste 34 gevallen schuldig heeft gemaakt aan ‘fixing the evidence’. Voor de rechter aanleiding om Michael Peterson uit de gevangenis te ontslaan en huisarrest te geven, in afwachting van een nieuw proces. Dramatisch.
Het merkwaardige aan de tweede documentaire is dat Peterson nu dus (voorlopig) vrij komt omdat de openbare aanklager haar feiten niet op een rij had. Speelt ‘waarheidsvinding’ in de VS dan toch een grotere rol dan de eerste documentaire deed vermoeden? Is ‘waarheidsvinding’ in de Amerikaanse rechtszaal dan toch belangrijker dan glamour? Gaat het dan toch eerder om een feitelijk relaas dan om een mooi verhaal? Kortom: gaf The Staircase 1 niet een al te zwartgallig beeld van het Amerikaanse rechstsstelsel? Je zou het bijna zeggen.
Alhoewel: misschien kan het gesjoemel van Duane Deaver ook juist worden opgevat als een bewijs hoe weinig waarde ‘men’ binnen het Amerikaanse juridische systeem aan de waarheid hecht. Het gemak waarmee die man de bewijzen naar zijn hand zette, zegt misschien wel iets over de mentaliteit daar. Ik ben er nog niet helemaal uit. Wat de waarheid in dit geval is, zal overigens wel nooit meer worden achterhaald, daarvoor ontbreekt het harde bewijs dat Peterson het wel of niet heeft gedaan. Om in de sfeer van de documentaire te blijven: de waarheid ligt dood onder aan de trap en we weten niet of ze gestruikeld is of geduwd.