Blind of doof? (Over communicatie)

‘Wat zou je liever zijn, blind of doof?’, vroegen wij ons als kinderen vaak af. Dan maar doof, dachten we, want je zult maar niet kunnen zien. Niet kunnen luisteren leek ons lastig, maar je ogen zijn veel belangrijker dan je ogen. Met beeld zonder geluid heb je nog een redelijke voorstelling van de wereld om je heen, maar met geluid zonder beeld heb je geen enkel houvast.

Zo denkt vrijwel iedereen er over, zeker als hij jong is. Jongeren stellen hun oren bloot aan luide muziek, terwijl ze weten dat ze blijvende gehoorbeschadiging kunnen oplopen. Maar de zon hoeft maar even tevoorschijn te komen en de zonnebrillen worden opgezet. Doof is tot daaraantoe, blind is wel het ergste dat je kan overkomen, denken ze kennelijk. Ten onrechte.

Het is een bekend feit dat dove mensen veel vaker tot somberheid en lethargie vervallen dan blinde mensen. Klaarblijkelijk kun je toch beter blind zijn dan doof. Hoe dat komt? Nooit over nagedacht, eigenlijk.

Maar laatst zat ik tijdens een diner toevallig aan tafel met iemand uit Zwitserland wiens zoon op jonge leeftijd oogkanker had opgelopen. Na talrijke operaties had de behandelend arts besloten de ogen voorgoed te verwijderen, en zo had de jongen op zijn 15e zijn gezichtsvermogen verloren. De jongen had nog net die biografische film over Ray Charles gezien, en die had hem ertoe geïnspireerd om vooral geen slachtoffer te worden. Hij leerde zichzelf opnieuw skiën (als iemand achter je aan skiet en aanwijzingen geeft kan dat best) en nam Engelse lessen zodat hij later overal ter wereld zou kunnen studeren.

Terneergeslagen is de jongen nooit geweest. Natuurlijk ligt dat aan zijn strijdbare aard en andere persoonlijke omstandigheden, zei z’n vader, maar het is ook typerend voor blinden – zoals somberheid juist weer typerend is voor doven. Blinden móeten namelijk op andere mensen vertrouwen, ze zijn gedwongen om zich sociaal op te stellen, om de communicatie met anderen op te zoeken. En hun communicatie is misschien wel zuiverder dan de onze (hoe was het ook al weer? 70% mimiek, 20% intonatie en 10% inhoud?), aangezien ze niet worden afgeleid door uiterlijke schijn. Doven hebben veel minder mogelijkheden tot contact met hun medemensen. Ze worden al gauw afgesneden van hun omgeving en raken geïsoleerd.

Eigenlijk hadden de ouders van de jongen en zijn twee broers nog het meest geleden onder diens slopende ziekte, zei de man. Elke keer als hij geopereerd moest worden, had de stress toegeslagen. Ze hadden gehuild toen de kanker zo ver was voortgewoekerd dat zijn ogen eruit moesten. En nu maakten ze zich ernstig zorgen of hij het wel zou redden, of hem niets ernstigs zou overkomen – als blinde ben je nu eenmaal zo vreselijk kwetsbaar, zo hulpbehoevend. De vader van de blinde jongen kon zijn tranen nauwelijks bedwingen.

Wat is er ook erger: blind zijn of kunnen zien?