Boekrecensie: Schaaknovelle herlezen

Boekrecensie: Schaaknovelle herlezen

Een voordeel van een dun boek is dat je het zo uit hebt, vandaar dat ik als scholier Schaaknovelle van Stefan Zweig op mijn Duitse literatuurlijst had gezet. Een ander voordeel van een dun boek is dat je het zo weer herleest, vandaar dat ik het onlangs weer ter hand nam.

In mijn herinnering was Schaaknovelle vooral een spannend verhaal, een beetje absurd (iemand die zichzelf leert schaken met kruimels en een geblokt deken). Bij herlezing – in de uitstekende vertaling van Willem van Toorn – viel me vooral de tegenstelling tussen de ploertige grootmeester Czentovic en de beschaafde amateurschaker dr. B. op.

Je kunt Schaaknovelle lezen als een huldiging van allerlei ‘humanistische’ waarden. ‘Humanistisch’ tussen aanhalingstekens, omdat ik het woord niet zo snel zou gebruiken, maar naar ik begrepen heb was Zweig een humanist. In elk geval iemand die gelooft in het vermogen van de mens om zichzelf te cultiveren, om op te klimmen en een beter mens te worden.

Precies zoals B. doet dus, die hoewel hij geen noemenswaardig talent heeft om te schaken, zich toch spelenderwijs weet te ontwikkelen tot een grootmeester. Of in elk geval tot iemand die het spel volledig beheerst, en daar zelfs enorm veel plezier aan weet te ontlenen tot hij een ‘schaakvergiftiging’ oploopt.

B. maakt daarmee een ontwikkeling door die precies tegenovergesteld is aan die van Czentovic, iemand wiens ‘gebrek aan ontwikkeling op alle terreinen even universeel’ is. Een natuurtalent, dat zich niet verder ontwikkelt, althans niet in de zin dat hij zijn aanleg verder tot bloei brengt met verfijnd spel. Nee, hij leert inzien dat je ook kunt winnen zonder enige liefde voor het spel en zonder over de verbeeldingskracht te beschikken van de allergrootste schakers. Namelijk door je tegenstander te intimideren, zijn spel te ontregelen, en zelf risico’s te mijden (zoals een spelcomputer, had ik bijna geschreven, maar die bestond nog niet in 1943, toen Zweig dit boek schreef).

Het tragische is dat de homo ludens B. met zijn sierlijke spel uiteindelijk verliest van de fantasieloze botterik – een nazi? – Czentovic. Nu lees ik daar een sombere boodschap in over de ondergang van de kwetsbare Westerse beschaving. Toen ik Schaaknovelle voor mijn literatuurlijst las, kwam die gedachte niet eens bij me op.

Ook geplaatst op Goodreads

Deel:

Geef een reactie