De dood van de toekomst (Kerstmis 2009)

De dood van de toekomst (Kerstmis 2009)

Vooruitblikken of terugblikken, dat is de vraag.

Als je de kranten en weekbladen van de afgelopen dagen doorneemt, wordt er veel teruggeblikt op 2009. En hier en daar wordt ook een poging ondernomen het afgelopen decennium in een paar woorden te vagen. Vooral De Volkskrant is daar goed in geslaagd, met een mooie serie over ‘de jaren nul’ . Vooruitblikken – wat gaat het komende jaar/het komende decennium ons brengen – gebeurt heel wat minder, een enkel klimaatscenario daargelaten.

Op zich kunnen terugblikken fascinerend zijn, daar niet van. Losse gebeurtenissen die worden aaneengeregen tot ontwikkelingen die de tijdgeest samenvatten: het heeft iets onwerkelijks, iets confronterends ook. Je was er zelf bij, maar destijds kon je nog niet vermoeden dat je getuige was van iets belangwekkends, iets met eeuwigheidswaarde. Had je maar naar Big Brother gekeken, dan had je een grondige studie kunnen maken van de voorloper van het ‘digitale exhibitionisme’ dat de jaren nul zo kenmerkte. Had je maar vaker gesurft naar Geen Stijl, dan had je de opkomst van de ‘boze burger’ in al zijn verongelijktheid op de voet kunnen volgen. Allemaal gemist, nu eens afgedaan als onbeduidend dan weer als onsmakelijk – ik tenminste wel. Mijn vooroordelen stonden het afgelopen decennium tussen mij en mijn tijd, zou je kunnen zeggen.

Als ik die overzichten van de jaren nul lees, is het alsof ik in 2000 in slaap ben gevallen en op de drempel van 2010 wakker word, om me heen kijk en me verbaas over wat er allemaal is veranderd. Ik vraag me dan ook af wat er vervolgens gaat gebeuren; de geschiedenis is immers een verhaal zonder einde en een ijzersterk vervolg – de toekomst. Maar over de toekomst lees je niet zo veel.

Is vooruitblikken minder interessant en leerzaam dan terugkijken? Nee toch? En de kerst is van oudsher juist een periode om in de toekomst te kijken. Het kerstverhaal zelf illustreert nota bene hoe belangrijk het is dat we nadenken over de toekomst. De ster die de drie wijzen de weg wijst naar het uitverkoren kindeke Jezus, hun besluit om niet aan koning Herodes te vertellen waar de stal zich bevindt – het zijn allemaal gebeurtenissen die alleen achteraf, in het licht van de toekomst belangrijk zijn, in de wetenschap dat Jezus hierdoor in goede gezondheid kon opgroeien en zijn potentieel waarmaken. De moraal van dit verhaal: handel in overeenstemming met de toekomst zoals deze zich zou moeten voltrekken. En dus ook: probeer deze toekomst te leren kennen. Wie doet dat nu nog, vraag ik me af? Er is veel te doen over het geringe historisch bewustzijn van Nederlanders, maar het toekomstige bewustzijn is nog veel geringer (de uitdrukking is niet eens in ons spraakgebruik opgenomen, kun je nagaan).

Hoe dat komt, dat vooruitblikken zo veel minder populair is dan terugblikken? Misschien zit het zo. In de afgelopen jaren werd er veel geklaagd over het kortetermijnbeleid van – vooral – beursgenoteerde ondernemingen. Zij zouden hun oren te zeer laten hangen naar hun aandeelhouders, te zeer op vlugge (boekhoudkundige) winsten uit zijn in plaats van bestendige resultaten. Anders gezegd, de ondernemingen hebben in hun beslissingshorizon de toekomst die voor hen ligt tot een minimum beperkt en hebben de eeuwigheid teruggebracht tot een paar jaar of zelfs een paar maanden. De toekomst is als het ware uitgebannen onder druk van de omgeving.

Misschien dat die verwijten aan beursgenoteerde ondernemingen ook op ons van toepassing zijn: misschien dat wij steeds meer afgaan op wat andere mensen van ons vinden of wat we denken dat ze van ons vinden. Zou niet zo gek zijn, alles en iedereen – van cd tot would be idol, van boormachine tot politicus – wordt vandaag de dag via internet becommentarieerd en krijgt punten toebedeeld. Als wij ons aan de buitenwereld tonen, zijn we ons waarschijnlijk veel bewuster van hoe we overkomen dan iemand uit het pre-digitale tijdperk.

Zo bezien zijn de jaren nul ook niet zozeer de jaren van ‘digitaal exhibitonisme’ als wel van het behaagzieke ‘digitale pleasen’. “Ik wil jouw aandacht en waardering. Nu graag. En later? Dat zie ik dan wel weer. Amen.”

Deel:

Geef een reactie