De sadomasomanager (Bij het afscheid van Steve Jobs)

Een goede leider moet vooral een toffe peer zijn, heet het. Vroeger, ja heel vroeger, toen misschien niet. Toen de wereld minder veranderlijk was dan in deze verwarrende moderne tijden. Vroeger, toen je als baas de dictator kon uithangen, toen je bevelen kon uitdelen die je ondergeschikten maar hadden uit te voeren. Toen je niet veel meer hoefde te doen dan goede prestaties te belonen en wangedrag te bestraffen. Streng maar rechtvaardig.

Die dictatoriale managementstijl heeft in de loop van de tijd plaatsgemaakt voor een veel empathischer – wat zeg ik: vrouwelijker – manier van leidinggeven. Vol begrip voor ondergeschikten – pardon, medewerkers – hun ‘intrinsieke motivatie’, hun blokkades, hun persoonlijke ontwikkeling. Waarom die luimen en lusten niet gewoon de kop ingedrukt? Omdat medewerkers daarvoor te belangrijk zijn. Vroeger, in de goede oude machotijd, waren werknemers ‘handjes’ om de doeleinden van de baas te verwezenlijken. Nu moeten ze veel meer eigen initiatief tonen. De leidinggevende kan hen daarin hooguit ‘faciliteren’, ‘coachen’ en toe ‘inspireren’ als een warmbloedig en wijs mensenmens. Leidinggeven is liefhebben.

Ik geloof er niets van. Mijn ervaring leert in elk geval anders. Ik ben altijd het aardigst tegen mensen die ik uit de grond van mijn hart niet mag en ik zet mij het meeste in voor mensen aan wie ik een hekel heb of bang voor ben. Alleen bij mensen op wie ik werkelijk gesteld ben durf ik mijn eigen, onaangename en onuitstaanbare zelf te zijn. Bij de rest van de mensheid doe ik mijn best een goede indruk te wekken.

Zeker in het zakelijke verkeer. In de persoonlijke omgang kun je je soortgenoten nog wel eens afblaffen, treiteren of gewoon negeren zonder dat dit zich tegen je keert. Maar je ware aard tonen in het zakenleven staat gelijk aan commerciële zelfmoord. Dus krijgt iedere zakelijke relatie die ik tegenkom driemaal een judaskus. Degenen die ik het meest haat krijgen nog een omhelzing in plaats van de vuistslag die ze verdienen en degenen die ik het meest vrees geef ik een klop op de schouder waar ik liever een dolkstoot in de rug had gegeven. Zo vlei en kruip ik me een weg naar de top.

En zo is het met meer mensen. Wij gedijen niet in een dictatoriaal klimaat, daar zijn we veel te mondig voor. Tegelijkertijd krijgen we de kriebels van leidinggevenden die zichzelf als coach en inspirator zien. Wij komen pas echt op dreef als we een bullebak van een baas hebben. Iemand die zo gemeen is dat we ons tot het uiterste inspannen om te voorkomen dat zijn onberedeneerde woedeaanvallen op ons neerdalen. Een ploert. Iemand die zo kinderachtig is dat wij ons heel volwassen opstellen, zo egocentrisch dat wij onze sociale intelligentie volledig aanwenden, zo bot dat wij ons als de wellevendheid zelve gedragen. Iemand die onberekenbaar is als de pest: iemand die vandaag enthousiast is over plannen die hij gisteren nog torpedeerde – met zijn willekeur stimuleert hij onze creativiteit, ons denken in alternatieven en houdt hij ons alert. Een sadomasomanager, kortom, die ons naar het hem goeddunkt streelt of straft – zo iemand haalt het beste in ons boven.

Zonder een Steve Jobs zijn wij nergens.