Efter: verliefdheid en andere (on)geneeslijke ziekten
In de reeks ‘Intelligente boeken om te lezen tijdens een al dan niet intelligente lockdown’: Efter van Hanna Bervoets.
“Love is a disease cured by time”, zingt Laura Marling en daarin zal iedereen die wel eens gek van verliefdheid is geweest wel wat in herkennen (nadere uitleg overbodig). Het kan echter best lang duren voordat de patiënt genezen is van zijn tijdelijke gekte. Zou het dus niet ongelofelijk praktisch zijn als er een geneesmiddel was tegen verliefdheid?
In Efter van Hanna Bervoets (2014) wordt zo’n geneesmiddel inderdaad ontwikkeld: een middel tegen Love Addiction Disorder (LAD) oftewel verliefdheid. Let wel, een middel dat bestemd is voor degene die wordt afgewezen – iemand die symptomen vertoont die nog het meest aan gokverslaving doen denken: “Wordt een verliefde afgewezen, dan zal zijn hunkering, zijn verlangen naar winst, juist toenemen. In zijn geval is die winst: affectie of fysiek contact. Daar zal hij voor blijven doorspelen.”
Een blauw pilletje Efter (niet verwarren met Viagra!) moet dat tegengaan, doordat het de prefrontale cortex stimuleert en specifieke dopaminecircuits in de hersenen blokkeert. “Omdat Efter hunkering vermindert en tegelijkertijd bijdraagt aan een scherper beoordelingsvermogen, zouden patiënten er baat bij kunnen hebben. Wanneer hun realiteitszin niet langer wordt aangetast, kan hun verslaving effectiever worden aangepakt, bijvoorbeeld in combinatie met gedragstherapie.”
Dit is het ijzersterke uitgangspunt van Efter. Je verbaast je erover dat nog niet iemand eerder op het idee was gekomen een roman te schrijven over dit aansprekende en schijnbaar voor de hand liggende onderwerp. Hoe vaak is er wel niet over verliefdheid geschreven? Echt heel knap dat Hanna Bervoets er dan toch een originele draai aan weet te geven.
Efter doet in de verte natuurlijk denken aan Brave New World van Aldous Huxley. Alleen is het Huxley vooral te doen om een verkenning van een maatschappij waarin de vrijheid wordt omwille van het geluk wordt onderdrukt. De ‘Brave New World’, waarin mensen gelukkig moeten zijn – en daar met de nodige chemicaliën nog aardig in slagen ook: wie gedrogeerd is, en heftige emoties heeft uitgebannen, is in elk geval minder ongelukkig dan de mensen die ervoor kiezen om in vrijheid te leven in de marge van de maatschappij. De op genot ingestelde Brave New World van Huxley staat net zo vijandig tegenover verliefdheid als de wereld van Bervoets tegenover Love Addiction Disorder. Daar raken de twee romans elkaar dus. Maar Bervoets lijkt niet zozeer geïnteresseerd in grote maatschappelijke thema’s, het gaat haar meer om hoe het beeld dat mensen van elkaar hebben hun gedrag beïnvloedt.
Iets anders geformuleerd: het gaat haar vooral om de invloed van verhalen.
“The world is a story we tell ourselves about the world”, is niet voor niets het motto van Efter. En het idee dat iemand die verliefd is aan een ziekte lijdt en dat zo’n ziekte misschien genezen kan worden is ook zo’n verhaal. Of iemand die verliefd is werkelijk ziek is, en of die ziekte ook werkelijk moet worden bestreden – dat doet er niet zo toe. We leggen de werkelijkheid ons verhaal op: we willen per se dat iemand ziek is, en ‘dus’ genezen moet worden. We zien wat we willen zien, of op z’n minst is er een grote mate van willekeur in wat we zien: “De meeste koningen, stam- en staatshoofden waren waarschijnlijk alcoholisten, niemand gaf daarom omdat verslaving vóór 1950 niet werd gezien als afwijking, maar als karaktereigenschap.”
Die verhalen zijn misschien een afspiegeling van de werkelijkheid, maar het is net zo goed andersom. Wij kneden de werkelijkheid op basis van onze verhalen. De moderne psychologie drijft bijvoorbeeld maar op één truc, laat Bervoets een van haar personages zeggen: “Geef mensen een verhaal met hun naam erop. Verschaf ze een verklaring voor hun symptomen en ze zijn plotseling bereid die symptomen te bestrijden. Begrip geeft kracht, het maakt niet uit of dat begrip een illusie is. Zelf was ik binnen drie weken van mijn compulsief repetitieve gedachten af.”
Met andere woorden: verhalen stellen ons in staat de werkelijkheid te beïnvloeden. We kunnen waarschijnlijk niet zonder verhalen – misschien is de behoefte aan verhalen wel een ziekte, maar dan eentje waar geen genezing voor bestaat 😉
Maar dat het flink mis kan gaan wanneer we de werkelijkheid naar onze hand proberen te zetten, dat we onze verhalen misschien met wat meer zorg moeten uitkiezen, dat het niet zo’n gek idee is om sommige ‘ziekten’ niet als zodanig te benoemen en te bestrijden en dat verliefdheid een wond is die misschien het beste door tijd kan worden geheeld – dat blijkt wel uit Efter.
Beeld: A bewildered doctor checking the pulse of lovesick young woman door William Ward, bron: Wikimedia.org / Wellcome Images