Fundamenteel onjuist (Over de afscheidsrede van Robbert Dijkgraaf)

Fundamenteel onjuist (Over de afscheidsrede van Robbert Dijkgraaf)

Wat moet je als wetenschapswatcher nou vinden van de afscheidsrede van scheidend KNAW-president Robbert Dijkgraaf? Dijkgraaf levert kritiek op de politiek vanwege de druk die deze uitoefent op wetenschappers om vooral toegepast onderzoek te doen. Volgens hem zou dit ten koste van fundamenteel onderzoek gaan en, uiteindelijk, van de wetenschap als geheel. Vaak blijkt ‘het nutteloze’ immers toch ‘nuttig’: vaak levert fundamenteel onderzoek allerlei toepassingen op, zonder dat de onderzoeker daar bij heeft stilgestaan. Zonder het theoretische gefröbel van Einstein hadden we ook geen atoombom gehad.

Gun die man (of vrouw, maar vaak is de fundamentele onderzoeker nu eenmaal een naar autisme neigende man) dus zijn vrijheid. Laat hem met rust in plaats van hem achter zijn vodden te zitten of het nog wat wordt met dat onderzoek. Met andere woorden: laat het toeval zijn werk doen. Laat de Newtons onder ons vooral appels op hun hoofden krijgen. Sta de Archimedessen toe hun bad te laten vollopen. Laat de fundamentele onderzoeker in vrijheid zijn werk doen. Wees niet zo verdomde doelgericht.

Een sympathiek betoog, maar klopt het ook? Toen ik het zo las, dacht ik aanvankelijk van wel. Kijk maar eens in het bedrijfsleven. Hoe vaak is daar niet een product uitgevonden omdat de uitvinders met iets anders bezig waren? (De bekende gele briefjes van 3M). Of blijkt iets succesvoller dan gedacht en is dat binnen korte tijd bepalend voor een bedrijf? (De iPod). Of krijgt een product heel andere toepassingen? (Aspirines blijken goed voor het hart, niet alleen voor het hoofd). Waarom zou dat in de wetenschap anders zijn?

En toch. En toch. Het betoog van Dijkgraaf doet merkwaardig aan als je bedenkt dat Nederland nu juist vrij goed is in fundamenteel onderzoek, en minder goed in toegepast onderzoek. Als Dijkgraaf nu eens in Princeton een lans had gebroken voor fundamenteel onderzoek, was dat goed te billijken geweest. Maar nu? Wat moeten we in Nederland met een pleidooi voor fundamenteel onderzoek? We zijn meer gebaat met een heldere uiteenzetting over hoe we ons zo hoog aangeschreven fundamentele onderzoek eindelijk eens een goede toepassing kunnen geven.

Belangrijker is dat de argumentatie van Dijkgraaf rammelt. Wat zeg ik, nu ik er over nadenk is het misschien zelfs wel fundamenteel onjuist 😉

Dat fundamenteel onderzoek wel eens een praktische toepassing oplevert, bewijst natuurlijk niet zo veel. Misschien dat toegepast onderzoek ook wel eens wat oplevert, misschien wel meer zelfs dan fundamenteel onderzoek. En misschien dat beleidsmakers de (toegepaste) wetenschap vooruit kunnen helpen door wetenschappers duidelijke doelstellingen op te leggen. Tenslotte komt de bekende ‘Wet van Moore’ (een verdubbeling van de microprocessorkracht om de twee jaar) alleen uit omdat iedereen in de IT-industrie zich hiervoor inspant en heel doelgericht te werk gaat. Misschien werkt het in de wetenschap ook zo. Dat de wetenschap niet ondanks allerlei opgelegde eisen vooruit gaat, maar dankzij.

Het is in elk geval te hopen dat de wetenschap gebaat is bij een veeleisend, doelgericht beleid. Beleidsmakers, managers, ja vrijwel iedereen die ook maar een beetje praktisch is ingesteld gaat ervan uit dat mensen pas iets bereiken door ergens naar te streven. Zonder doelstellingen geen daden, en zonder daden geen resultaten. Dus leg mensen ’targets’ op, dan presteren ze meer: zo redeneert de beleidsmaker. Dat wetenschappers in vrijheid misschien beter presteren, wil er bij hem niet in. Het ís ook contra-intuïtief: dat mensen meer presteren als ze minder onder druk worden gezet. Je kunt ook niet van een beleidsmaker verlangen dat hij dat snapt. Anders was hij wel fundamenteel onderzoek gaan doen.

Deel:

Geef een reactie