Les in volwassenheid (Over extreem gedrag)
Schiet me alsjeblieft niet neer als je vindt dat ik te ver ga. Maar ik moet bekennen dat ik toch wel gefascineerd ben door wat die jongen zei die van de week 32 medestudenten neerschoot. Dat zij hem tot zijn daad gedreven hadden, dat zij – arrogante rijkeluiskindjes die er een decadent en verachtelijk leven op nahielden – het er naar gemaakt hadden, dat zij verdienden te sterven. Fascinerend vind ik het, dat iemand de ander de schuld geeft van zijn eigen wandaad.
Opmerkingen van het soort ‘het is jouw schuld dat ik een fout maak’ afdoen als lariekoek is te makkelijk, ook in dit geval. Want als die arrogante rijkeluiskindjes niet zo arrogant etc. waren geweest, had dat bloedbad wellicht nooit plaatsgevonden. Strikt genomen zijn die mede-studenten in dat geval dus niet schuldig aan die moordpartij, maar er toch wel mede de oorzaak van. En vormen ze een verzachtende of liever gezegd verhardende omstandigheid: zonder die medestudenten was onze moordenaar een milder, zachtaardiger mens geweest. Er zit dus iets in zijn beschuldigingen.
Wat is er ook eigenlijk tegen opmerkingen van het soort ‘het is jouw schuld dat ik een fout maak’? Dat iemand hiermee blijk geeft geen verantwoordelijkheid voor zijn eigen daden te kunnen dragen? Ja, daar heeft het natuurlijk mee te maken, met gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef.
En toch: als het om een uitmuntende prestatie gaat vinden we het juist te prijzen dat iemand ‘zijn verantwoordelijkheid afschuift’. Uitspraken als ‘het was niet mijn verdienste, het hele team heeft zich ingezet’ en ‘zonder jou was dit niet gelukt’ vinden we getuigen van een prettige bescheidenheid. Als ik 32 mensen vermoord mag ik mijn verantwoordelijkheid niet afschuiven, als ik 32 mensen het leven red juist wel. Vreemd. Zoals het ook vreemd is dat we bijna altijd geneigd zijn (ik weet zo gauw geen goed woord) ‘naar zich toetrek-gedrag’ te veroordelen. “Dat heb ik toch maar goed gedaan, wat ben ik toch een geweldenaar”: uitsloverij, in onze ogen. “Ik doe ook alles verkeerd, wat ben ik toch een mislukkeling”: theatraal zelfbeklag.
Een kenmerk van volwassenheid is (mogen we hopen) mensenkennis, en bovenal zelfkennis. Kennis die onmisbaar is te kunnen bepalen in hoeverre het door jou komt dat je iets goed/verkeerd hebt gedaan, en in hoeverre door iemand anders (‘de maatschappij’, ‘mijn opvoeding’, ‘mijn ex’). Mensenkennis/zelfkennis en afschuifgedrag/’naar zich toetrek-gedrag’ kunnen best samengaan: we zijn mede-afhankelijk van anderen, wie wij zijn en wat we doen wordt deels bepaald door anderen. Dus mag je anderen ook best deels de schuld geven van jouw falen of jouw successen deels aan hen toeschrijven. Deels, maar niet helemaal: aan dat extreme ‘het ligt aan jou dat ik….’ herken je de onvolwassen geest.
Wie volwassen is, weet zijn haat te doseren.