Leve de dood (Hoera! Hoera! Hoera! Boekenweekgeschenk 2003)
Onsterfelijkheid. We dromen er van, we schrijven er over (zeker deze boekenweek), de wetenschap streeft er naar. Maar het is te hopen dat de dood ons van het leven blijft scheiden. Want onsterfelijkheid zou een gesel voor de mensheid zijn.
De dood hoort bij het leven als de ‘deadline’ bij journalistiek werk. Doodsangst doet leven: we weten dat we niet tot in lengte van dagen hebben, en juist daarom proberen we iets te maken van het leven, niet te veel tijd te verspillen, onze creativiteit aan te wenden, ons voort te planten en in onze kinderen voort te bestaan (allemaal vormen van substituut-onsterfelijkheid). Wat als dit besef van onze sterfelijkheid zou wegvallen? We zouden veel minder actief zijn, doordat elke urgentie zou ontbreken. Als de dood niet bestond, zou ons leven veel doodser zijn.
Daarbij komt dat de dood vergetelheid met zich meebrengt. Denk je eens in dat je tot in de eeuwigheid met je vergissingen en misstappen geconfronteerd zou worden. Alleen al het vooruitzicht zou verlammend werken; we zouden uit angst voor fouten minder uit het leven halen dan er in zit. Nu ga je dood, waarna ook de herinneringen aan jou uitsterven – goddank. En voorzover die herinneringen wel bewaard blijven, heb jij er na jou dood geen last meer van – andermaal goddank. Als de dood niet bestond, zou het leven veel harder te verdragen zijn.
Een derde reden om de dood te prijzen: ze plaatst de menselijke prestaties in een goed perspectief. Je stapt uit het leven en de herinnering aan je vervaagt. Uiteindelijk raak je in vergetelheid of blijft je naam voortleven. En hoewel de geschiedenis zich ook wel eens kan vergissen, is het oordeel dat zij velt in het algemeen veel rechtvaardiger dan dat van de waan van de dag. Als de ene generatie na de andere zich geboeid weet door jouw leven of werk, als dat niet is aangetast door de ’tand des tijds’ – dan zal het wel echt iets hebben voorgesteld. Als de dood niet bestond, zou het bestaan veel onrechtvaardiger zijn.
Je hoort wel eens dat er mensen zijn die lijden onder het besef dat ze het uiteindelijk zullen afleggen tegen de dood. Die opzien tegen de deadline aller deadlines en het gevoel hebben dat met het verstrijken van de tijd hun leven wegtikt. Die hierdoor in de knoop raken, soms zelfs zozeer dat ze hun levenslust verliezen. Tegen hen zou ik willen zeggen: wees blij dat je doodgaat.
Geïnspireerd op het thema van de boekenweek 2003 en het nummer ‘In still life’ van de Van der Graaf Generator. (En naar het schijnt heeft de Argentijnse filosoof-schrijver Borges ook een verhaal geschreven over het onderwerp ‘onsterfelijkheid’. In ‘De onsterfelijke’ keert hij zich tegen het idee van Nietzsche dat mensen die tot in de oneindigheid keer op keer hetzelfde meemaken ‘ja!’ zeggen tegen het leven. De eeuwige wederkeer leidt ertoe dat mensen blasé worden en schouderophalend door het leven gaan).