Lief en leed (Over de Dalai Lama)
De Dalai Lama kan wat mij betreft niet genoeg prijzen ontvangen. Al was het maar vanwege zijn speelse en tegelijk contemplatieve persoonlijkheid. Bewonderenswaardig hoe hij net zo lief met hotelpersoneel loopt te dollen als dat hij een geleerd publiek toespreekt of een nieuwsgierige menigte (zoals in die toespraak die hij in 1999 in Central Park hield, waarin hij ongezouten kritiek op de VS levert). Integere, bescheiden, lachgrage en wijze man. Nou ja, zo komt hij in elk geval over. Een lichtend voorbeeld.
Wat niet wegneemt dat je kritiek op Dalai Lama kunt hebben. Op de manier waarop hij de belangen van Tibet behartigt, om te beginnen. Je kunt je afvragen of geweldloos verzet tegen China wel de manier is om Tibet te bevrijden? Voorzover er nog wat te bevrijden valt, natuurlijk, na de dood van ik weet niet hoe veel honderdduizenden doden en de nu bijna vijftig jaar durende aanslag op de Tibetaanse cultuur. De Dalai Lama spiegelt zich graag aan Gandhi en Martin Luther King: zij hebben met hun geweldloze verzet ook veel bereikt. Inderdaad, maar zij hadden andere tegenstanders: machthebbers die zich lieten voorstaan op hun humane beleid, en zich er voor schaamden om geweld te gebruiken – zeker voor geweld tegen geweldlozen. Aan de Chinese regering zijn dat soort finesses niet besteed. Bereik je dan wel wat met geweldloos verzet?
Misschien wel belangrijker is dat op het Boeddhisme ook het nodige valt aan te merken. Het is een sympathieke religie, zonder meer. Het Boeddhisme – naar ik aanneem ook de variant die de Dalai Lama vertegenwoordigt – is een wonder van mildheid en verdraagzaamheid vergeleken bij het Christendom, de Islam, het Jodendom en noem maar op. Zelfs op homoseksualiteit rust Boeddha’s zegen! Daarbij is het Boeddhisme heel wat minder navelstaarderig dan allerlei esoterische new age-bewegingen. De Boeddhist streeft naar onthechting; hij wil vrij zijn van verlangens. Dat kan alleen – en daarom is het Boeddhisme veel socialer dan die navelstaarreligies – door het leed in de wereld tegen te gaan. Want het leed van anderen straalt op ons af. “When you give a shilling to a beggar – do you realize that you are giving it to yourself? When you help a lame dog over a stile – do you realize that you yourself are being helped? When you kick a man when he is down – do you realize that you are kicking yourself? Give him another kick – if you deserve it!” – aldus de ‘Daily Meditation’ op amidabuddha.org van vandaag.
Nogmaals: sympathiek. Maar ís onthechting wel zo ideaal?
Verlangen naar roem, naar rijkdom, naar noem maar op is wel een drijvende kracht achter allerlei activiteiten die bijdragen tot onze materiële welvaart en geestelijk welzijn. En dat soort verlangen maakt misschien niet gelukkig (maar doet verlangen naar nóg meer roem, rijkdom etc.), maar kan onze maatschappij wel zonder? Misschien moet ‘het verlangen’ beter worden gekanaliseerd en vaker worden aangewend voor hoogstaande doeleinden, zonder het helemaal uit te bannen?
En hoe zit het met het gehecht zijn aan vrienden, familie, geliefden, kinderen? Het Boeddhisme predikt (pardon, beveelt aan, zij het zacht fluisterend en voor de goede verstaander) als een soort spiritueel Marxisme liefde voor de medemens en de wereld in het algemeen, niet voor bepaalde individuen. Maar is liefde niet bijna altijd gericht op iemand in het bijzonder? En is niet juist díe liefde een bron van vreugde? En komt niet juist uit díe liefde veel goeds voort, al is het dan maar voor een select gezelschap? Stelling: Wie onthecht is, is minder kwetsbaar dan iemand die zich aan anderen hecht. Maar hij mist ook veel: geen leed, maar ook geen lief.