De laatste boodschappen (Mallaise)
2008 het jaar van de kredietcrisis? Nee, eerder het jaar van de Mallaise: dertig procent van alle shopping malls in Amerika stevent af op een faillissement, zo weet De Gelderlander deze week te melden.
Het is verleidelijk de ondergang van de shopping mall te zien als symbool voor de val van ‘het kapitalisme’ Amerikaanse stijl. Meer dan de kredietcrisis in elk geval. Banken zijn toch vooral voorwaardenscheppend (ze maken handel en industrie mogelijk), terwijl de shopping mall ’the real thing’ is. En banken zijn bolwerken van de elite, terwijl de mall van oudsher het toevluchtsoord is van de modale Amerikaan.
De mall heeft in de loop van de tijd een opmerkelijke ontwikkeling doorgemaakt. De eerste mall, in de jaren vijfig ontwikkeld door de Europeaan Victor Gruen, was bedoeld als een sociale ontmoetingsplaats voor mensen in de ongezellige buitenwijken van Detroit. Een soort stad zoals die in Europa ook bestond, maar dan gelegen in de periferie, met binnenplaatsen en parkjes in de open lucht. Vanaf de tweede mall – in Minnesota, eveneens van de hand van Gruen – werden de winkelcentra echter meestal overdekt en besloten. Aanvankelijk noodgedwongen (Minnesota is ’s winters ijskoud en ’s zomers stikheet), maar later om ongewenste elementen buiten te sluiten.
Waar de oorspronkelijke mall een openbare ruimte was, waren de latere, introverte malls er uitsluitend voor het winkelende publiek – en werden zwervers, demonstranten, bedelaars en andere ongewenste sujetten er geweerd, terwijl het gedrag van het winkelende publiek aan banden werd gelegd – zo is het in de meeste malls verboden te rennen, schreeuwen, vloeken, zonder schoeisel te lopen, aanstootgevende teksten op kleding te dragen, muziek te maken etc..
Terwijl veel malls, zeker de moderne ‘mega malls’ met hun bankjes, bomen, lantarenpalen en uitgebreide recreatieve voorzieningen, op het eerste gezicht veel weg hebben van steden, zijn het (geheel anders dan Gruen gewild had) in feite anti-steden: ze bieden een veilig alternatief voor de echte, gevaarlijke grote stad. Een schijnwereld waarin het geluk voor het grijpen lijkt – voor wie zich gedraagt tenminste, voor wie geld heeft en voor wie erin gelooft. Voor steeds minder mensen dus.