Mijn boeman (Bij de dood van Eduard Zimmermann)

Niet veel Nederlanders zullen zijn naam kennen, terwijl hij toch enorme invloed op hen moet hebben gehad: de vorige week overleden televisie-pionier Eduard Zimmermann.

In 1967 bedacht hij het misdaadprogramma Aktenzeichen XY Ungelöst, waarbij het publiek wordt betrokken bij de oplossing van allerlei misdaden. Het format is in vele landen overgenomen – zelfs in de VS, waar het onder de naam America’s Most Wanted wordt uitgezonden, waarmee Zimmermann de enige Duitse programmamaker schijnt te zijn die ooit voet aan de grond heeft gekregen op de Amerikaanse markt. In Nederland heeft de Avro de formule van Aktenzeichen XY overgenomen en aangepast aan de Nederlandse smaak (Opsporing Verzocht). De verregaande publieksparticipatie is gebleven (Zimmermann mag met enig recht de uitvinder van de ‘User Generated Content’ worden genoemd), het belangrijkste verschil is dat de Nederlandse versie veel minder expliciet geweld bevat dan het Duitse origineel.

Ik moet een jaar of negen zijn geweest toen Aktenzeichen XY Ungelöst mijn leven binnendrong.

Wij woonden toen in Duitsland, destijds (misschien nog wel, ik durf er niet meer te komen) een naargeestig land, waar je auto geregeld werd aangehouden door de politie omdat er jacht werd gemaakt op leden van de Baader Meinhoff Groep, waar mijn school af en toe was afgezet omdat er een terroristische aanslag werd gevreesd op mijn Israëlische medeleerlingen, waar zelfs kwaliteitsbladen als Stern de gewoonte hadden om bloederige foto’s af te drukken – na de aanslagen in München tijdens de Olympische Spelen van 1972 pakte het blad uit met een speciale bijlage met grote kleurenfoto’s van de verminkte lijken van de Joodse atleten. Een land waarin je geen stad, geen dorp, geen gehucht kon bezoeken of er was wel iets gebombardeerd of stukgemaakt. Veel kinderen hebben moeite een abstract begrip als ‘de dood’ te bevatten, maar in Duitsland ademde alles destijds overduidelijk de dood. Ik wilde er altijd met de stalen rolluiken dicht slapen en de deur van mijn kamer op slot.

Aktenzeichen XY was nóg enger dan die enge Baader Meinhoff Groep, nog gruwelijker dan die terroristen die het op onschuldige kinderen en sympathieke atleten hadden gemunt, nog afschrikwekkender dan de kille Duitse steden.

Ik moet het programma vele malen hebben gezien (het programma werd om een uur of acht ’s avonds uitgezonden, vlak voor kinderbedtijd), maar het meeste indruk heeft die ene uitzending gemaakt waarin een bejaard echtpaar nietsvermoedend door het bos loopt – zo’n somber, duister Duits dennenbos – en dan op een hand stuiten. In plaats van gillend weg te lopen, gaan ze op onderzoek uit, en graven een toegetakeld lijk in verregaande staat van ontbinding op – op het hoofd na dan, want dat is spoorloos. Waarna Zimmermann (die Aktenzeichen XY Ungelöst ook presenteerde) zich tot ons wendde: hadden wij het hoofd soms gezien?

Toen ik hoorde van Zimmermanns dood, was ik opgelucht. Als een kind uit Nightmare on Elmstreet dat eindelijk verlost is van boeman Freddy die hem tot in zijn dromen kan achternazitten.