Na de Europese verkiezingen (Over populisme 2)

Is taal ontstaan als gevolg van de behoefte aan communicatie? Of is het andersom, en is communicatie ontstaan omdat ons taalvermogen het mogelijk maakte. Volgens veel theorieën was onze behoefte er eerst. Ten onrechte – zo staat tenminste in het nieuwe boek ‘Dageraad, hoe taal de mens maakte’ van taalwetenschapper Rik Smits: aannemelijker is het dat taal grotendeels toevallig is ontstaan, en dat we dit instrument gaandeweg hebben leren hanteren. Niet de mens maakte de taal, de taal maakte de mens.

Het doet denken aan de Wet van Say, die ons leert dat ieder aanbod z’n vraag schept. Een ‘wet’ die niet opgaat – de trostomaten die in de aanbieding waren heb ik laten liggen – maar toch zit er wel wat in. Het waarheidsgehalte van de Wet van Say is misschien wel groter dan het omgekeerde idee dat de vraag het aanbod schept – en dat ondernemers die succes willen hebben op die ‘vraag’ moeten inspelen. Want volgt de vraag niet maar al te vaak het aanbod? Zal ik trostomaten kopen of niet? – je gaat er pas over nadenken als je ziet liggen in het schap. Als ze er niet waren geweest had je er niet over nagedacht, laat staan dat je er behoefte aan had gehad.

In de politiek is het misschien ook wel zo. Iemand roept iets, mensen zijn het er mee eens, ze roeren zich, er ontstaat een politieke partij. Als er in het begin niets was geroepen, was het stil gebleven.

Wie veel vertrouwen in de democratie heeft, zegt: laat ze zich maar roeren, al was het maar omdat discussie leidt tot een hogere betrokkenheid bij burgers en tot betere beslissingen. En wie weinig vertrouwen heeft in de democratie? Die juicht discussie soms ook toe, maar alleen als het goed gaat met de politieke partij waarmee hij zich vereenzelvigt. Als het ‘zijn’ partij tegenzit, dan zegt hij: was het maar stil gebleven, dan had de vraag het aanbod niet gevolgd.

Of iemand democraat is, kun je dus niet afleiden uit de partij waarop hij stemt. Waaraan dan wel? Een democraat is iemand die altijd openstaat voor debat, een anti-democraat is iemand die anderen liever de mond snoert omdat die een discussie dreigen te winnen.