Tao Te King: hoe je een gelukt en gelukkig leidinggevende wordt

In de reeks ‘Intelligente boeken om te lezen tijdens een al dan niet intelligente lockdown’: de Tao Te King van Lao Tse.

De bakermat van de westerse cultuur ligt in Griekenland, waar vanaf de eerste verhalen die mensen elkaar vertelden sterke individuen centraal stonden. Hercules, Jason, Odysseus: het waren allemaal voorlopers van latere helden. De westerse oerheld is iemand die een levensreis maakt om zijn eigen identiteit te vinden, om zichzelf te zijn – of meer te worden.

In de klassieke Hollywoodfilms, tv-series, games en populaire westerse cultuuruitingen zien we die oerheld in een moderne gedaante terugkeren: als cowboy, ontdekkingsreiziger, wreker of ander personage. Allemaal doorlopen ze een ‘Hero’s Journey’, zoals de bekende literatuurwetenschapper Joseph Campbell het noemde. Met enige overdrijving kun je stellen dat die oerheld in moderne gedaante hét westerse rolmodel is. Nog altijd, al is de tijd van de klassieke Hollywoodfilms voorbij, en geloven we zeker sinds series als The Soprano’s minder in onkreukbare helden dan vroeger.

Maar op z’n minst willen we ons eigen leven met enige heldhaftigheid inrichten. We willen ons niet bovenmatig laten leiden door de verwachtingen van de omgeving, onverwerkte emoties of belemmerende patronen van vroeger. Ooit, in de premoderne samenlevingen was dat nog niet gebruikelijk, maar in het moderne Westen is het zo’n beetje de enige regel die mensen nog naleven. De oproep van de filosoof Friedrich Nietzsche ‘Word wie je bent!’ is het westerse levensmotto geworden. Je leven inrichten op basis van jouw behoeften, volgens je eigen visie. Andere mensen vervullen hierbinnen hooguit een ondergeschikte rol: zij kunnen je in het beste geval helpen jezelf te verwezenlijken, in het slechtste geval kunnen ze je tegenwerken. En wie weet, kun jij ze misschien gebruiken om jouw persoonlijke doelstellingen te verwezenlijken.

Op de werkvloer hebben dit soort ideeën natuurlijk ook effect, zeker in de relatie tussen leidinggevenden en ondergeschikten. Een goede leidinggevende kan zijn ondergeschikten helpen op hun persoonlijke reis. Hij kan zijn medewerkers prikkelen, uitdagen, motiveren, vragen stellen, cursussen aanbieden en coachen – allemaal om hen te helpen om ‘te worden wie ze zijn’ en hun ‘Hero’s Journey’ tot een goed einde te brengen.

Dit is tenminste het idee achter het zogeheten ’transformationeel leiderschap’. Dat wil zeggen: leiderschap dat  eerder is gericht op inspireren en motiveren dan op simpelweg instrueren, waarbij de leider bovenal iemand is met een sterke betrokkenheid en overtuiging, die zijn visie kan overdragen op zijn medewerkers en ze op die manier enthousiasmeert voor hun taken. Vernieuwing en creativiteit zijn belangrijke steekwoorden in het transformationeel leiderschap, en dat maakt het helemaal van deze tijd – immers, veel ondernemingen kampen met snelle veranderingen en complexe ontwikkelingen in de omgeving, waardoor flexibiliteit en vlot reageren noodzaak zijn.  Een transformationeel leider probeert idealiter zelf het goede voorbeeld te geven, met visie, wijsheid, bescheidenheid en onbaatzuchtigheid. 

Deze filosofie ligt ook aan de basis van de taoïstische benadering van leiderschap, geassocieerd met de Chinese filosoof Lao Tse, auteur van de Tao Te King (naar verluidt het meestverkochte boek ter wereld na de Bijbel) en grootleverancier van inspirerende quotes, die voor John Heider de basis vormden voor zijn managementbestseller De Tao van leiderschap.

Volgens Lao Tse moet een wijs leider zijn als water, vat blogger Hans Heidanus samen – water dat verkwikt en reinigt, hard en zacht kan zijn, rotsen kan splijten en naar de laagste, nederigste plekken stromen. Een leider dient te streven naar eenvoud en geduld, te accepteren wat er op zijn pad komt. Hij moet zich niet laten leiden door beloning of vrees, door succes of mislukking; hij kenmerkt zich door rechtvaardigheid, zachtaardigheid en vertrouwen.

Een wijs leider is aanwezig en observeert aandachtig op de achtergrond en geeft zijn mensen het gevoel dat ze het zelf hebben gedaan. Als een leider namelijk te veel de nadruk legt op beloning of straf zal hij alleen maar wedijver en afgunst creëren. Bij afwezigheid van zo’n leider zullen de groepsleden afhankelijk en afwachtend om zich heen kijken en zonder hem nooit tot effectieve actie kunnen komen. Mensen leren veel meer als ze ontvankelijk in plaats van volgzaam zijn.

Een wijs leider is zich bewust van de manieren waarop hij het gedrag van anderen kan beïnvloeden. Hij kan manipuleren, dreigen, dwingen en forceren, maar ziet in dat dit gedrag alleen maar tot conflict, wedijver en narigheid leidt. Zodra de leider de drang tot manipuleren loslaat, zullen gewenste veranderingen zich spontaan bij allen manifesteren. En – Mark Rutte, leest u even mee – een wijs leider propageert vreugde en is ervan doordrongen dat hoe gelukkiger hij is, hoe gelukkiger de mensen om hem heen worden. Het is volgens Lao Tse zelfs zo dat wanneer de beste leider leiding geeft, de mensen zeggen: ‘We hebben het zelf gedaan’.