Vragen doet volgen (Hoe je een opinieleider wordt)

Hoe weet ik eigenlijk of Guido van Woerkom geschikt is als Nationale Ombudsman, Louis van Gaal als bondscoach of Mark Rutte als premier? Eigenlijk weet ik dat niet.

Ik zou me kunnen verdiepen in hun prestaties, hun successen en mislukkingen op een rij zetten, artikelen over hen kunnen lezen en wikkend en wegend tot een oordeel kunnen komen. Maar ik heb wel wat beters te doen: ik wik en weeg me al een ongeluk, mijn hoofd loopt al over van zaken waarvan ik wél enig verstand of die ik net iets belangrijker vind dan de benoeming van Guido van Woerkom etc.

Hoef ik hier niet ook over na te denken?, is mijn reactie vaak als er weer eens een discussie losbarst over deze of gene die dit of dat heeft gezegd of gedaan of juist nagelaten. Sterker nog, ik schiet steeds vaker in de hoef-ik-me-hier-alsjeblieft-niet-in-te-verdiepen-houding, aangezien de wereld steeds ingewikkelder wordt en er steeds meer informatie op me wordt afgevuurd. ‘Aude sapere’ – durf te denken – verkondigden de verlichtingsfilosofen blij. Maar denken is niet zo zeer een kwestie van durf als wel van een lege agenda. Het komt er te vaak niet van.

Tja, dus wat doe je dan, als je toch een oordeel wilt hebben? Je – ik tenminste wel – besteedt het denken uit. Je baseert je oordelen op uitspraken van mensen van wie je mag aannemen dat zij ter zake kundig zijn. Deskundigen, dus. Het probleem met deze opinieleiders is alleen dat je niet weet wie je kunt vertrouwen. Hoe weet je of iemand wel zuiver op de graat is? En al deugt iemand tot en met, denkprestaties in het verleden zeggen zo weinig over denkprestaties in de toekomst. Zou je zijn doordachte oordeel wel overnemen? Is er niet iemand anders die net ietsje diepere en trefzekerder gedachten heeft?

Wie zonder zelf na te denken de mening van een ander overneemt, neemt een gok. Vandaar ook dat mensen met tweedehandsmeningen zo snel de ene overtuiging voor de andere inwisselen. Zet je in op de ene deskundige of de andere? En mocht je vertrouwen in de ene deskundige eens worden geschonden, dan stap je toch over op een ander? Het ‘durf te denken’ is vervangen door een ‘durf te gokken’.

Hoe kun je in deze roulette van opinies zorgen dat mensen zonder weloverwogen mening jou als autoriteit gaan zien? Menige politicus, ombudsman en trainer – deskundig en niet-deskundig – moet zich dit afvragen.

Welnu, misschien is er een manier om mensen in je te laten geloven. Bedacht ik me toen ik een artikel las dat een computer voor het eerst geslaagd is voor de befaamde Turing-test, en meer dan 30 procent van de mensen met wie ‘hij’ ‘sprak’ wist te overtuigen dat ze met een mens van doen hadden. Opvallend genoeg is ‘Eugene’ niet volgestouwd met allerlei kennis en niet uitgerust met een kunstmatige intelligentie die zich kan meten met de menselijke, nee: de programmeurs hebben Eugene juist nogal dommig gemaakt, om mensen te laten geloven dat ze met een jongen van dertien jaar van doen hadden. Een jongen die bralt dat hij enorm deskundig is op velerlei terrein, maar om de haverklap door de mand valt en moet toegeven dat hij het ook niet weet.

Als het een computer lukt om te slagen voor de Turing-test – welbeschouwd weinig meer dan een leugendetector voor machines – dan moet het toch ook mogelijk zijn om mensen te laten geloven dat je ergens veel verstand van hebt? De methode-Eugene biedt aanknopingspunten hoe je mensen kunt overtuigen. Niet door kennis te spuien. Niet door slimme opmerkingen te maken. Niet door diepe gedachten te ontwikkelen. Juist niet. Je overtuigt mensen door eerder door te wijzen op de lacunes in je kennis. Door hen te vragen hoe het ook al weer zit, zodat zij zich bewust worden van de complexiteit van jouw vakgebied. Hun ontzag voor jouw intellect neemt alleen maar toe. Je wint er bovendien hun sympathie mee – en iemand die we sympathiek vinden zijn we eerder geneigd gelijk te geven dan een vervelende betweter.

Zo slaag je voor de Turing-test voor opinieleiders, zo neem je wantrouwen weg, breek je door elke muur van scepsis heen en zorg je dat je leugens voor waar worden aangezien. Wees dus slim en doe je een beetje dom voor.