Zwart-witdenken (Over Ray – Uren met Netflix – 6)
Ik herinner me dat ik, jaren geleden alweer, een vriendin in spe uitnodigde voor een film van Billy Wilder. ‘Some Like it Hot’, vermoedelijk, echt zo’n film die iedereen wel leuk vindt en zelfs de grootste vijanden nader tot elkaar brengt – en vrienden en vriendinnen in spe al helemaal. Dacht ik. Maar zij wierp een blik op de filmposter, en wees me af: “Een zwart-wit film? Nou nee.” Ik mocht het haar niet kwalijk nemen (‘Nobody’s perfect’, Billy Wilder zei het al), maar toch. Had ze die drempel maar genomen, dan was er wereld voor haar opengegaan, en van daaruit hadden we nieuwe werelden kunnen verkennen (Lubitsch, Von Stroheim, het Duits expressionisme). Een gemiste kans. We zullen wel nooit weten waar we waren beland als we die ontdekkingsreis waren aangegaan. Want uiteraard is het met ons nooit iets geworden.
Ik moest hieraan denken toen ‘Ray‘ voorbij kwam in mijn Netflix-aanbevelingen. De eerste aflevering bleek heel goed, de tweede nog beter en de derde helemaal. Het zijn een soort sprookjes voor volwassenen over hoogmoed, wraak, ijdelheid, jaloezie en nog wat van die menselijke eigenschappen. Zedenverhalen, die met minimale aanpassingen net zo goed in de net zo goed in de 19e eeuw hadden kunnen spelen of juist in de verre toekomst in plaats van het moderne India. Ze doen enigszins denken aan Black Mirror (vandaar dat Netflix dacht dat ik er wel naar zou willen kijken), maar dan zonder alle speculaties over de invloed van high tech op mensen. ‘Ray’ gaat eerder over die mensen zelf, en hoe ze verstrikt raken in allerlei problemen door hun eigen karakterfouten.
De vier afleveringen van ‘Ray’ zijn gebaseerd op verhalen van Satyajit Ray, een – volgens de begintitels – in India geliefde schrijver. Ik kende Ray alleen als regisseur van een groot aantal hoog aangeschreven films. Even googlen leert dat hij allebei was. En nog veel meer: hij schreef verhalen en scenario’s (er gaan stemmen op dat Steven Spielberg E.T. heeft gebaseerd op een verhaal van Ray, ‘The Alien’), hij regisseerde, componeerde muziek, maakte prachtige illustraties (om aan geld te komen heeft hij jarenlang als illustrator op een reclamebureau gewerkt). Een virtuoze alleskunner.
In zijn beste films – het zijn er vele, maar de Apu-trilogie wordt het vaakst genoemd – komen zijn vele talenten samen. En wat voor talenten! “Als je geen enkele film van Ray kent, is het alsof je nooit de zon en de maan hebt gezien”, zei Akira Kurosawa. Ook Martin Scorsese is een verklaard bewonderaar, zoals blijkt uit het YouTube-filmpje ‘In praise of Satyajit Ray‘: de films van Ray vormden voor hem de kennismaking met de Indiase cultuur. En hoewel Scorsese opgroeide in een Amerikaans-Italiaans gezin met volstrekt andere zeden en gewoonten, konden hij en zijn gezinsleden zich moeiteloos verplaatsen in de personages uit de films van Ray. Je zou iedereen zo’n ervaring gunnen, maar jammer genoeg zijn de films van Ray in vergetelheid zijn geraakt, en nauwelijks meer op DVD te krijgen, laat staan dat ze ergens worden gestreamd.*
Ooit was er een retrospectief van Satyajit Ray. Ik ben niet gegaan. Saaaaai, dacht ik: wat moet ik met die films uit een andere cultuur, een andere tijd, dat staat toch veel te ver van me af. Mijn zwart-witdenken speelde kortom weer eens op. Nobody’s perfect, maar wat was ik toen een sukkel.
* Op een snipper hier en daar na, zoals deze korte film op YouTube: