Homo symbolicus

Er is niet alleen een gestage evolutionaire ontwikkeling waarin mensen steeds nieuwe strategieën bedenken om te overleven; het tegenovergestelde gebeurt ook. Darwin wordt op zijn kop gezet: mensen maken de slechtst denkbare keuzes, verblind door waanbeelden of kortetermijnvoordelen, en werken aan hun eigen ondergang. In Diamonds woorden: zij komen niet om het leven door rampen – ze plegen zelfmoord.
Het is een visie waarin debatten weerklinken die al generaties lang in de antropologie worden gevoerd en nooit beslecht zullen worden. Aan de ene kant is er het rechtlijnige vooruitgangsdenken: mensen zijn rationele wezens die de juiste beslissingen nemen uit welbegrepen eigenbelang – de homo economicus.
Aan de andere kant is er een veel gecompliceerder beeld van de mens, een wezen voor wie emotie en identiteit voorop staan en materiële belangen opgeofferd kunnen worden aan prestige en symboliek – de homo symbolicus.

Jarred Diamond. Of liever gezegd Sjaak van der Geest, die in de Volkskrant van 9/9 Diamonds recente boek Collapse bespreekt. Collapse gaat over de ondergang van culturen (in vertaling heet het boek ook heel toepasselijk: Ondergang). Centrale stelling is: culturen gaan niet ten onder aan rampen, maar door ons onvermogen om met rampen om te gaan. Zoals op Paaseiland: Diamonds hypothese is dat de toenmalige elite alle bomen van het eiland had opgeofferd aan haar politieke, religieuze en sociale obsessies, waarvan de reusachtige beelden een uitdrukking waren. De ontbossing had dramatische gevolgen: gebrek aan brandstof en hout voor kanobouw, en totale kaalslag. Wat het Paaseiland tot metafoor maakt is de wijze waarop een cultuur zich tegen zichzelf kan keren en haar eigen ondergang bewerkstelligt.