Warmer, wateriger en woester door het broeikaseffect

De aarde wordt de komende eeuw wellicht rond de zes graden warmer doordat de mens grote hoeveelheden broeikasgassen in de dampkring brengt. Dit is tenminste de mening van de meeste wetenschappers. Wat zijn de oorzaken en (mogelijke) gevolgen van het broeikaseffect? En wat betekent de opwarming van de aarde voor Nederland? Over de verfransing van de zomers, overstromingsgevaar en algenplagen.

Om meteen maar een misverstand uit de weg te ruimen: het broeikaseffect helemaal uitbannen zou een ramp zijn. Natuurlijke broeikasgassen zoals waterdamp en CO2, zorgen ervoor dat de warmte die de aarde uitstraalt gedeeltelijk wordt teruggekaatst; deze gassen leggen een aangenaam warme deken om de aarde. Zonder het natuurlijke broeikaseffect zou de gemiddelde temperatuur op aarde op jaarbasis min 18 graden Celsius bedragen, in plaats van de huidige plus 15 graden.

Maar doordat de mens grote hoeveelheden broeikasgassen in de dampkring brengt, wordt het broeikaseffect behoorlijk versterkt. Dat weten we al decennialang. In 1896 publiceerde de Zweed Svante Arrhenius berekeningen van temperatuurveranderingen op aarde door variaties in de hoeveelheid kooldioxide. Een verdubbeling leidde volgens hem tot een opwarming van 4 tot 6 graden. Dat komt overeen met de berekeningen van ingewikkelde klimaatmodellen die tegenwoordig worden gebruikt.

Tot in de jaren vijftig van de 20e eeuw maakte geen wetenschapper zich zorgen over het broeikaseffect. In de jaren 1910-1940 werd de aarde echter warmer. De Engelse onderzoeker Callender wees in 1938 op een verband met de toename aan kooldioxide. Eind jaren vijftig, toen men zich zorgen begon te maken over de gevolgen van de opwarming, kregen zijn ideeën aandacht. Begin jaren zestig werd de basis gelegd voor het huidige klimaatonderzoek gebaseerd op rekenmodellen.

Uit dit klimaatonderzoek blijkt dat in de afgelopen twee eeuwen de concentratie van kooldioxide in de atmosfeer met meer dan 30 procent is toegenomen. “Vooral de verbranding van in de afgelopen vijftig jaar van fossiele brandstoffen, als steenkool, aardolie en aardgas, heeft veel CO2 op niet-natuurlijke wijze vrijgemaakt”, zegt Rob van Dorland, als onderzoeker verbonden aan de wetenschappelijke onderzoeksafdeling Klimaat en Seismologie van het KNMI.

Milieumaffia

Het gevolg is dat ondanks een afkoeling door vulkanen de aarde in de afgelopen eeuw rond een halve graad is opgewarmd. En als de ontwikkelingen zich voortzetten, dan zal de aarde de komende eeuw nog warmer worden – de schattingen van wetenschappers lopen uiteen van een opwarming van nog eens 1,4 graden tot 5,8 graden. Dat is nogal een bandbreedte, en er zijn zelfs critici die ontkennen dat de mens de werking van het natuurlijke broeikaseffect intensiveert. Hooggeleerde wetenschappers, zelfs, die gretig publiceren op sites als libertarian.nl, stichtingklimaat.nl en stichting-han.nl. En ook de regering Bush heeft keer op keer laten weten dat er te weinig bekend is over het broeikaseffect. De bekende auteur Michael Crichton (Jurassic Park, ER) schrijft in z’n nieuwste thriller ‘State of Fear’, alle ophef over het broeikaseffect toe aan de milieumaffia, die verdient aan (vermeende) milieurampen.

Van Dorland is niet onder de indruk: “Die critici zijn vaak niet gespecialiseerd in klimaatverandering.” Hij krijgt bijval van journalist Dinyar Godrej, auteur van het boek ‘De feiten over klimaatverandering’: “Vaak is het onderzoek waarin de gevolgen van het broeikaseffect worden gebagatelliseerd niet onafhankelijk, maar gesponsord door de automobiel-industrie of een andere partij die belang heeft bij relativerende uitkomsten. Deze onderzoeken hebben ook altijd heel weinig ‘peer reviews’.

De meest serieuze aanval op de algemeen aanvaarde veronderstellingen over het broeikaseffect, verscheen begin dit jaar. De twee Canadese onderzoekers Stephen McIntyre en Ross McKitrick betogen dat een foutis gemaakt bij een van de vier reconstructies van het temperatuurverloop in de afgelopen duizend jaar. De figuur met de ‘foute’ reconstructie, de zogeheten hockeystick, is op een prominente plaats in een rapport van de VN-klimaatcommissie, het IPCC.

Maar dan nog: er is geen twijfel dat de aarde opwarmt, aldus Van Dorland en Godrej, al geven ze toe dat de schattingen hóe sterk de temperatuur een wel erg forse bandbreedte hebben. Dát de aarde opwarmt is zelfs al merkbaar. “Nu is al te zien dat het ijs van de poolkappen smelt, en minder dik wordt en steeds minder oppervlakte gaat innemen. En we zien vanuit satellieten een verschuiving van de vegetatie”, zegt Van Dorland.

Franse zomers

Als die opwarming zich – al dan niet versneld – voortzet, heeft dit merkbare effecten. Zo zullen rond 2080 in Europa geen koude winters meer voorkomen. Dit concludeerde het Europees Milieuagentschap (EEA) in augustus 2004. Ook het Nederlandse klimaat wordt zachter, de winters milder, de zomers Franser. “En door die temperatuurtoename zal de waterkringloop intensiveren”, zegt Van Dorland. “Dat betekent dat het meer gaat regenen. Dat geldt niet voor alle gebieden. Als vuistregel geldt dat de natte gebieden natter worden en de droge gebieden droger.”

Een algehele temperatuurstijging zal het weer ook in grotere mate onvoorspelbaar maken. Door hogere temperaturen zullen heviger tropische cyclonen ontstaan. Verder zal de aanvoer van zoet water op regionale schaal aanzienlijk kunnen wijzigen. Deze wijziging kan zowel toenemende droogte als wateroverlast veroorzaken. Dit zal naar verwachting kwalijke gevolgen hebben voor zowel landbouw als visserij. In Europa zal het weer extremere uitschieters kennen. In Zuid-Europa verwachten onderzoekers de komende decennia zeer hete zomers en langdurige droogte, terwijl in Nederland ook zomers met zeer zware regenval, hagel,en snel optredende overstromingen (‘flash floods’) vaker zullen voorkomen.

Als de wereldwijde temperatuurstijging daadwerkelijk doorzet, is ook een forse stijging van de zeespiegel te verwachten. De Verenigde Naties gaan uit van minstens 9 tot bijna 90 centimeter over de komende 100 jaar. Dit komt voornamelijk omdat water uitzet bij een hogere temperatuur, waardoor oceanen meer plaats zullen innemen. Ook smeltende poolkappen en gletsjers dragen bij aan de stijging van de zeewaterspiegel. Kuststreken kunnen door deze zeespiegelstijging overstromen. Sommige eilandstaten in de Stille Oceaan dreigen zelfs helemaal onder water te verdwijnen.

Voor Nederland is deze kwestie ook actueel, omdat grote delen van ons land beneden de zeespiegel liggen. “Bovendien zakt de bodem wat, waardoor de relative zeespiegelstijging zo’n 10 tot 20 centimeter hoger uitvalt dan het wereldgemiddelde. Door de toegenomen neerslag met name in de winter zullen de rivieren steeds meer water naar Nederland aanvoeren. “De gevolgen in Nederland liggen met name in de sfeer van watermanagement”, aldus Van Dorland. “Wij moeten ons aanpassen aan de verandering in alle zaken die met waterbeheer te maken hebben. Daar ligt de gevoeligheid van Nederland.”

Opwarming van de aarde heeft ook voor de flora en fauna verregaande gevolgen. Nu al schuift het warmere klimaat in Nederland met een gemiddelde snelheid van elf meter per dag noordwaarts. Warmteminnende vogels zoals de zwartkop komen tegenwoordig een dikke week eerder aan in ons land dan tien jaar geleden. Eén op de twintig korstmossen een tropische soort. De eikenprocessierups, die begin jaren negentig in Brabant opdook, is nu ook boven de grote rivieren een plaag aan het worden. Ook andere exotische soorten zijn in opkomst, zoals de paardenkastanjemineermot en de zwarte dennencicade. Door de opwarming van het klimaat kunnen de insecten goed overwinteren. Er zijn bovendien geen natuurlijke vijanden, zodat de soorten zich snel uitbreiden. En terwijl er warmteminnende soorten binnentrekken, verdwijnen er koudeminnende geheel of gedeeltelijk, van de korhoen tot het veenhooibeestje, van de Friese bijvlieg tot de venwitsnuitlibel.

Aangenomen natuurlijk dát de aarde inderdaad aanzienlijk warmer wordt. Én dat de mens er niet in slaagt maatregelen te nemen om escalatie van het broeikaseffect tegen te gaan.

Artikel voor Newton, relatiemagazine van energiebedrijf E.ON

Deel:

Geef een reactie