En weg is de complottheorie (Over de chatbot als mentale vlekkenverwijderaar)
“Al die meningen! En al die ellenlange teksten!”, verzuchtte de potentiële opdrachtgever die ik mijn site liet zijn. Ik probeerde mijn levenswerk nog te verdedigen. Ik heb niet zoveel meningen, zei ik. Wel probeer ik anderen soms aan het denken te zetten. En dat kost nu eenmaal nogal wat woorden. Als het me om mijn meningen ging, zou ik het heel beknopt kunnen houden – ‘ik vind dit’ of ‘ik vind dat’. Maar om mensen aan het denken te zetten – om te zorgen dat zij aan hun eigen meningen gaan tornen – moet ik wat meer wrikken, poeren en prikken. Wat langer van stof zijn, met andere woorden, om niet de zoveelste te zijn die aanhaakt bij de zoveelste welles-nietesdiscussie. Daar zijn er al zo veel van. Het mocht niet baten. Janbletz.nl werd weer eens weggeklikt en Jan Bletz werd weer eens weggewuifd.
Ik moest hier van de week aan denken, toen ik las dat een simpel gesprekje met een AI-chatbot de overtuigingen van complotdenkers aan het wankelen kan brengen. (Een bericht dat was gebaseerd op een artikel uit Science).
Tot dusver leek het altijd een hele opgave om mensen op andere gedachten te brengen als ze overtuigd waren dat buitenaardse wezens ons in hun macht hebben. Of dat de moord op Kennedy een samenzwering was van de CIA en de FBI en de Russen. Of dat het coronavirus door kwaadwillende Chinezen (of waren het reptielmensen?) is verspreid. Of dat de aanslagen op de Twin Towers het werk waren van de regering-Bush. Of dat er een ander duivels plan of sinistere samenzwering was.
Je kreeg het maar niet uit hun hoofd gepraat. Ook niet – misschien juist niet – met zinnige argumenten, verwijzingen naar feiten, goedbedoelde provocaties en verdiepende vragen. In het gunstige geval kreeg je te horen: ‘jij hebt recht op jouw mening, en ik op de mijne’ of ‘jij vindt dit, ik dat’. In een minder gunstig geval was ‘jouw mening’ verwerpelijk en daarover van gedachten wisselen zinloos.
De enige manier om de meningenkloof heel misschien te overbruggen, was om weg te blijven van confronterende inhoudelijke discussies en de complotdenker met een soort kleffe, nietszeggende vriendelijkheid te bejegenen. Hem niet ‘wegduwen’, niet ‘isoleren’, want dan zou de complotdenker nog verder van huis raken (want isoleren = radicaliseren). Een meningenstilstand in acht nemen. Hem het gevoel geven dat hij er nog toe deed. Genegenheid tonen. De band voorzichtig aanhalen. Allemaal in de hoop dat je hem zo wel zou kunnen losweken van dwaalgedachten. Kortom: hem als mens blijven zien en behandelen, als iemand die misschien wel rare ideeën heeft, maar niet z’n rare ideeën is.
Nu blijkt dat argumenten wel degelijk tegen complottheorieën kunnen worden ingezet. ChatGPT 4.0 Turbo heeft niet meer dan een gesprekje nodig om twijfel te zaaien bij een complotdenker, terwijl het mensen maanden of zelfs jaren kost. Wonderlijk. Hoe het kan dat ChatGPT z’n werk als mentale vlekkenverwijderaar zo goed verricht? Niet omdat ChatGPT zo’n wonder van intellectueel vernuft is, in elk geval. ChatGPT gebruikt gewoon bekende, voorgeprogrammeerde argumenten in de discussie met complotdenkers.
Nee, dat complotdenkers wel naar ChatGPT luisteren en niet naar mensen die met hen in discussie gaan, komt – dat kan bijna niet anders – doordat ze ChatGPT geen menselijke eigenschappen toedichten. Dat wil zeggen: ze zien de ‘bot’ als een anoniem wezen. Een neutrale entiteit. Een ding. Niet als een uitgesproken tegenstander of als een iemand die er misschien een dubbele agenda op na houdt, maar als een onbevooroordeelde gesprekspartner. Daar wil je wel een inhoudelijk gesprek mee aangaan. En daar wil je wel naar luisteren. Dan ben je wel voor rede vatbaar. Zoiets moet het wel zijn.
Ik weet wat me te doen staat als iemand mij weer aanspreekt op ‘al die meningen’ en ‘al die ellenlange teksten’. Dan zeg ik: “Allemaal door GPT geschreven.”
Beeld van de ‘Mythbusters’: zelf gebakken met Dall-E 3.