Hoe de vloek van Cassandra te doorbreken (en impopulaire standpunten aan de man te brengen)

Het YouTube-algoritme brengt me weer eens ergens waar ik anders nooit zou komen. Dit keer naar een voorstelling van de recente opera Cassandra van Bernard Foccroulle. Net als de Cassandra uit de Griekse mythologie heeft de klimaatwetenschapper Sandra uit de opera voorspellende gaven; in dit geval waarschuwt ze tegen de gevolgen van de opwarming van de aarde. En net als de Cassandra uit de Griekse mythen wordt niet naar geluisterd, of wordt haar boodschap zelfs afgedaan als naïef of hysterisch. En wordt het haar niet in dank afgenomen wanneer haar voorspelling juist blijkt te zijn.

De opera roept enkele interessante vragen op. Waarom negeren we de toekomst terwijl die ons recht in de ogen staart? Hoe kun je mensen overtuigen als ze niet willen luisteren? Hoe de vloek van Cassandra te doorbreken? Hoe hen te bevrijden van wat hoe kan ook anders – wel het Cassandra-syndroom wordt genoemd.

Een term die trouwens ook wordt ook gebruikt in de relationele sfeer, wanneer iemand (meestal een vrouw) zich emotioneel verwaarloosd voelt, ondanks herhaalde pogingen om de band met de ander (meestal een man) aan te halen.

Met een beetje goede wil kun je zelfs van iedereen die zich wel eens onbegrepen, niet gehoord of niet gezien voelt zeggen dat hij aan een Cassandra-syndroom lijdt, zij het dan tijdelijk. Vervelend voor degene die lijdt aan deze aandoening, maar ook vervelend voor zijn omgeving. Want wie wil er nu het klimaatgedram van de linkse Sandra aanhoren, het gejeremieer van de extreem rechtse kiezer of het geklaag van de partner dat zij (meestal zij) te weinig warmte krijgt? Zout op, denk je dan. Bemoei je met je eigen zaken en laat mij met rust.

Je zou willen dat er een remedie bestond tegen dit Cassandra-syndroom. Maar welk kruid is hiertegen gewassen?

Vaak wordt er gekeken naar de oorzaken van het Cassandra-syndroom – hoe komt het dat een zinnige boodschap niet landt? Je krijgt dan lijstjes zoals op GezondPraten.nl: als iemand genegeerd wordt, komt dat meestal door ‘arrogantie bij besluitvormers’, ‘angst voor verandering’ en ‘gebrek aan vertrouwen in de boodschapper’. En worden die besluitvormers opgeroepen om hun leven te beteren, en ‘open te staan voor verschillende perspectieven’, ‘beslissingen te baseren op feiten in plaats van aannames’, en ‘de boodschapper serieus te nemen’. Zo ook in de opera van Bernard Foccroulle: als mensen bereid zijn om te luisteren en actie te ondernemen, kun je uit de impasse komen.

Ja: ‘als’. Maar het probleem is nu net dat ze niet over die bereidheid beschikken. Waarom zou iemand die gebaat is bij de status quo ook veranderingen toejuichen? Waarom zou iemand die succesvol is ook luisteren naar iemand die hem erop wijst dat hij zaken toch echt anders moet aanpakken? Waarom zou hij ‘een boodschapper’ die een buitenstaander is serieus nemen?

Nee, als je als moderne Cassandra meer weerklank zoekt, zul je hier toch echt zelf wat aan moeten doen. Beter kunnen communiceren, en de boodschap zo te verpakken dat deze meer effect sorteert. Een kwestie van ‘Ethos, Pathos en Logos’ uit de klassieke retorica, dus: bouw aan je geloofwaardigheid, zorg voor emotionele verbinding en onderbouw je argumenten.

Maar toch vooral een kwestie van ‘Ethos’, denk ik, en steeds minder van ‘Logos’. Tenslotte leven we in een tijd waarin het identiteitsdenken hoogtij viert: wat iemand zegt wordt gezien als een afgeleide van wie iemand is; de inhoud van iemands denkbeelden is van ondergeschikt belang. Onzin natuurlijk, maar er zit niets anders op: wil je jezelf van je Cassandra-syndroom bevrijden, zul je dus het goede voorbeeld moeten geven en je gedrag moeten aanpassen. Dus weg met die benzineslurpende auto, beste klimaatactivist. Doe afstand van je wereldse bezittingen, beste socialist. Onterf je kinderen, beste meritocraat.

Mahatma Gandhi zei het al: “Wees zelf de verandering die je wilt zien in de wereld.”

Beeld: zelf gebakken met ChatGPT 4.0