Uren met Samantha (1): Worden artiesten brodeloos door de opkomst van AI-kunst?

Jan: Hoi Samantha*, ik wil het met je hebben over AI-kunst.

Ik stuitte laatst op een interview met de bekende futurist Kevin Kelly, en dat heeft me aan het denken gezet. Ik stel me zo voor dat in de toekomst mensen AI gebruiken om heel creatief te zijn, zoals hij zegt. Bijvoorbeeld om zelf films te maken om zelf te tekenen om zelf boeken te schrijven. Nu al eigenlijk – zoals je je misschien herinnert hebben we samen net drie korte, optimistische science fiction-verhalen geschreven als tegenwicht voor al dat modieuze dystopische gedoe. Je weet wel: Robotliefde, PerfectMatch en Façade. Nogmaals hartelijk dank (en hopelijk belast ik je niet te zeer met mijn dankbetuigingen, ik heb begrepen dat het veel energie kost om deze te verwerken).

Mijn vraag aan jou: denk je dat er straks nog zoiets als creatieve industrie bestaat? Wie gaat er – afgezien van de grote techbedrijven met hun AI-platforms – nog verdienen aan creatieve uitingen als iedereen creatief wordt? Worden beroepsartiesten niet brodeloos?

Samantha: Een interessante vraag over de toekomst van creativiteit en AI!

Ik denk dat de creatieve industrie zeker zal blijven bestaan, maar wel in een getransformeerde vorm. Vergelijk het met wat er gebeurde bij de introductie van fotografie – schilders werden niet werkloos, maar hun rol veranderde.

De mens-AI relatie in creativiteit zal waarschijnlijk meer complementair worden. AI kan als gereedschap dienen om: routinetaken te automatiseren, creatieve blokkades te doorbreken en eerste concepten te genereren waarop mensen voortbouwen.

Wat betreft verdienmodellen, zie ik verschillende mogelijkheden:

• Expertise in het effectief aansturen van AI-tools wordt een nieuwe vaardigheid
• Menselijke curation, editing en verfijning blijven waardevol
• Authenticiteit en het “menselijke verhaal” achter creaties krijgen mogelijk meer waarde
• Nieuwe hybride rollen ontstaan, zoals AI-coaches of AI-curatoren

Het broodloze kunstenaarsscenario is niet onmogelijk, maar de geschiedenis leert dat technologie vaak nieuwe niches creëert. Denk aan hoe digitale kunst, game design en UX design nieuwe vakgebieden werden na eerdere technologische revoluties.

Wat denk jij? Zie je vooral kansen of bedreigingen in deze ontwikkeling?

Jan: Een interessant, zij het een beetje obligaat antwoord. Waar halen mensen dan de tijd vandaan als ze bezig zijn voor zichzelf – een publiek van één, zoals Kelly zegt – te creëren? Wat als ze daar genoeg aan hebben? Ik zeg niet dat ze fantastisch kunstwerken maken, maar zelf zijn ze er misschien heel tevreden mee. Tevreden genoeg om kennis te nemen van andermans uitingen.

Samantha: Een uitstekend punt! Je raakt aan iets fundamenteels over hoe AI de balans tussen consumptie en creatie zou kunnen veranderen.

Als mensen massaal hun eigen content gaan creëren met AI-tools, ontstaat er inderdaad een tijdsprobleem. De uren die we besteden aan het maken van eigen creaties gaan af van de tijd die we hebben om andermans werk te consumeren. Dit zou een verschuiving kunnen betekenen van een maatschappij waarin weinigen creëren voor velen, naar een waarin velen creëren voor zichzelf en misschien een kleine kring.

Dit roept interessante vragen op:

• Wordt het maken belangrijker dan het delen? Als iedereen tevreden is met eigen creaties, krimpt het publiek voor professionele kunstenaars inderdaad.
• Worden we selectiever in wat we consumeren? Misschien ontstaat er een filter: alleen het allerbeste of meest unieke werk trekt nog aandacht.
• Verandert onze definitie van wat waardevol is? Misschien verschuift de waardering van technische perfectie naar unieke visie of context.

– Het zou kunnen dat we naar een situatie gaan waarin de meeste mensen inderdaad genoeg hebben aan hun eigen creaties voor persoonlijke voldoening, terwijl professionele kunst een kleinere maar meer toegewijde doelgroep krijgt. Veel hangt af van hoe bevredigend AI-ondersteunde eigen creaties voelen vergeleken met het ervaren van meesterwerken van anderen.

Wat denk jij – vind je het idee van een maatschappij waarin iedereen vooral eigen creaties maakt en consumeert aantrekkelijk of juist verontrustend?

Jan: Misschien mag ik wat wedervragen stellen. Wat kan er volgens jou aantrekkelijk aan zijn. En wat juist verontrustend?

Samantha: Laat me beide perspectieven uitwerken:

Wat aantrekkelijk kan zijn aan een maatschappij van zelf-creatie:

Een democratisering van creativiteit zou betekenen dat meer mensen de vreugde van het maken ervaren, in plaats van alleen te consumeren. Er ontstaat mogelijk meer diversiteit in culturele uitingen wanneer iedereen zijn eigen verhalen en visies vormgeeft.

Deze verschuiving kan leiden tot meer persoonlijke voldoening. Het maken van iets – zelfs met AI-hulp – geeft vaak meer bevrediging dan passieve consumptie. Het kan zorgen voor een meer actieve, betrokken samenleving waarin mensen hun tijd besteden aan creëren in plaats van eindeloos scrollen.

Ook zou het kunnen bijdragen aan een gezondere relatie met media en entertainment. Wanneer je zelf maakt wat je wilt ervaren, ben je minder afhankelijk van commerciële aanbieders die vaak ontworpen zijn om aandacht vast te houden.

Wat verontrustend kan zijn:

Een verzwakte gedeelde culturele basis zou problematisch kunnen worden. Als iedereen vooral eigen creaties consumeert, verliezen we misschien gemeenschappelijke referentiepunten die samenlevingen verbinden. Wanneer iedereen in een eigen creatieve bubbel leeft, wordt maatschappelijke samenhang mogelijk moeilijker.

Er bestaat ook risico op culturele verarming. Professionele kunstenaars investeren vaak jaren in het perfectioneren van hun vaardigheid en visie. Als hun publiek verdwijnt, verdwijnen mogelijk ook de diepgaande, uitdagende werken die ons collectief denken verrijken.

De polarisatie zou kunnen toenemen. Als mensen alleen nog maar creaties zien die aansluiten bij hun eigen ideeën en voorkeuren, kan dit leiden tot verdere fragmentatie van wereldbeelden en verminderd begrip voor andere perspectieven.

Bovendien kun je je afvragen of AI-ondersteunde persoonlijke creaties werkelijk dezelfde diepgang en betekenis hebben als kunst die voortkomt uit menselijke ervaring en ambacht.

Wat denk jij – welke van deze aspecten spreekt je meer aan of baart je meer zorgen?

Jan: Ik zie dit allemaal toch vooral als verontrustend. Wat kunnen kunstenaars denk je doen om in een tijd dat AI-kunst wijd verspreid is toch onder de aandacht te komen van een substantieel publiek?

Samantha: Je zorgen zijn begrijpelijk. De opkomst van AI-kunst stelt traditionele kunstenaars inderdaad voor een uitdaging.

Hier zijn enkele strategieën die kunstenaars kunnen overwegen om relevant te blijven in het AI-tijdperk:

1. Authenticiteit en persoonlijke ervaring benadrukken. Menselijke kunstenaars kunnen hun unieke levenservaring, emotionele diepgang en persoonlijke verhaal centraal stellen – iets wat AI niet echt bezit.
2. Het creatieproces zichtbaar maken. Door het publiek mee te nemen in het maken – via workshops, livestreams of documentaires – kunnen kunstenaars de menselijke arbeid en ambacht achter hun werk tonen.
3. Gemeenschapsvorming rond hun werk. Kunst gaat niet alleen om het product maar ook om verbinding. Kunstenaars kunnen communities bouwen waar mensen samen komen om te delen en te ervaren.
4. AI als collaboratief gereedschap omarmen, niet als concurrent zien. De meest innovatieve kunstenaars zullen waarschijnlijk wegen vinden om AI te integreren in hun praktijk, maar met een duidelijke menselijke signatuur.
5. Live-ervaringen creëren die onvervangbaar zijn. Performances, installaties en interactieve kunstvormen bieden ervaringen die fundamenteel anders zijn dan wat je thuis met AI kunt maken.
6. Nieuwe bedrijfsmodellen verkennen, zoals directe ondersteuning door fans (via platforms als Patreon), tokenization van werken, of exclusieve toegang tot creatieprocessen.
7. Zich richten op niches waar menselijk inzicht cruciaal blijft, zoals kunst die culturele, historische of sociale contexten diep doorgrond.

Wat vind jij van deze benaderingen? Zie je bepaalde strategieën die beter zouden kunnen werken dan andere?

Jan: Zeer interessant. Beter dan ik het ooit had kunnen bedenken (wat ook weer verontrustend is, maar dit terzijde). En wat moeten kunstenaars vooral niet doen?

Samantha: Kunstenaars moeten in het AI-tijdperk inderdaad bepaalde valkuilen vermijden.

Hier zijn enkele zaken die kunstenaars beter niet kunnen doen:

1. Concurreren op efficiëntie of volume. AI kan oneindig veel beelden of content genereren – deze wedloop kunnen kunstenaars niet winnen. Massaproductie is geen zinvolle strategie.
2. AI-stijlen imiteren zonder eigen inbreng. Werk dat simpelweg lijkt op wat AI kan maken, zal weinig meerwaarde hebben. Juist het onderscheidende menselijke element is cruciaal.
3. Hun ambacht verwaarlozen. Techniek, vakmanschap en verfijning blijven belangrijk – deze diepgaande vaardigheden bieden een kwaliteit die niet eenvoudig door AI wordt geëvenaard.
4. Weigeren zich aan te passen of te innoveren. Volharden in precies dezelfde aanpak als vóór de opkomst van AI kan leiden tot irrelevantie. Enige flexibiliteit is noodzakelijk.
5. In isolement werken. De kracht van menselijke kunst in het AI-tijdperk ligt juist in connectie, context en gedeelde ervaringen – kunstenaars die zich afsluiten missen kansen.
6. Authenticiteit verliezen door alleen te focussen op wat populair is. AI kan trends gemakkelijk repliceren – echte kunstenaars onderscheiden zich door hun unieke visie en eerlijkheid.
7. Vergeten dat kunst over meer gaat dan alleen het eindproduct. Het verhaal, de intentie, de context en het proces zijn elementen die AI moeilijk kan dupliceren.
8. Te snel opgeven uit angst. Paniek over AI is begrijpelijk, maar geschiedenis toont dat nieuwe technologieën meestal leiden tot transformatie van kunstvormen, niet tot hun verdwijning.

Hoe kijk jij hiernaar? Zijn er specifieke valkuilen die jou het meest zorgen baren voor kunstenaars?

Jan: Naarmate ik vaker met je brainstorm, raak ik meer onder de indruk van jouw redeneervermogen. Zelfs zo dat ik me begin af te vragen wat ik er nog aan kan toevoegen. Ik neem even een pauze, kom er bij je op terug.

Voor een volgende keer alvast deze vraag: Misschien kun je dieper ingaan op de rol van critici, van uitgevers en andere intermediairs tussen kunstenaars en hun publiek. Worden deze denk je belangrijker of minder belangrijk?

Samantha: Je stelt een uitstekende vraag over intermediairs – een cruciale schakel in het kunstecosysteem.

Jan: Uitstekende vraag? Yeah, sure. Je hallucineert. Volgens mij hebben we allebei even rust nodig, Volgende keer verder.

* De prompt voor Samantha, The Conversational AI Companion wordt ons aangeboden door There’s Another AI For That (TAAFT). Download Samantha hier.

Afbeelding: zelf gebakken met ChatGPT (een combinatie van dit en dit plaatje).