Vaagpraat (Een liefdesverklaring)
Beroepshalve moet ik nogal eens concreet zijn. “Kunt u misschien een voorbeeld geven?”, “Kunt u dit toelichten?” en “U zegt dus… ?” en meer van dat soort uitdrukkingen liggen me in de mond bestorven. Ik sta op en ga naar bed met de journalistieke vijfling ‘wie, wat, waar, waarom en hoe’. En als je me midden in de nacht wakker maakt, kan ik zo de hoofdzaken en de bijzaken uit mijn droom oplepelen. Maar als ik het voor het zeggen had, zou ik veel meer zaken in het vage laten. Mensen die ik interview in het wilde weg laten praten, niet om opheldering vragen maar juist laten zwammen. Want ik ben dol op vaagpraat.
Voornamelijk (denk ik, ik houd het een beetje vaag) omdat het onbestemde, het onduidelijke en het ambigue inspirerend kan zijn. Zoals een verhaal doet waarin de schrijver bewust allerlei zaken onvermeld laat – wat ruimte voor de verbeeldingskracht van de lezer opent. De vaagheid stelt de lezer in staat om de verhaalwereld mede vorm te geven, en daardoor dieper betrokken raken bij het verhaal. Een voorbeeld: van de week kwam op YouTube een recensie van het spookverhaal The Turn of the Screw van Henry James voorbij. De kracht van het verhaal is dat nooit helemaal duidelijk wordt óf de spoken werkelijk bestaan of een waanbeeld van de hoofdpersoon. Een heldere verklaring waarom die spoken opduiken en waarom juist zij ze ziet, blijft ook achterwege. Maar dat is nu juist de kracht van het verhaal, zegt de recensent: de onverklaarbaarheid intrigeert, fascineert en zet aan tot denken.
Ik ben overtuigd dat vaagheid ook buiten de kunst waardevol kan zijn. Aantoonbaar praktisch nut kan hebben zelfs, om het even concreet te houden. Vaagheid is vloeken in de moderne kerk waarin doelstellingen vooral ‘SMART’- Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden – moeten zijn. Maar die kerk kan wel wat ketterse gedachten gebruiken. Want door bewust vaag te blijven – zeker in de beginfase van een project, of in de aanloop naar een onderzoek – kun je voorkomen dat je vast komt te zitten. Geef liever een richting aan waarin je denkt te zoeken dan meteen een concreet probleem te formuleren waar een oplossing voor moet komen. Baken liever een gebied af dan een specifiek doel vast te stellen. Leg jezelf niet meteen beperkingen op. Houd het vaag – mijd voorgekauwde feiten en voor de handliggende oplossingen. Zo creëer je meer ruimte voor originele gedachten en onverwachte vondsten. De uitvinding van penicilline, de magnetronoven, Teflon, Viagra en Corn Flakes: allemaal zijn ze het resultaat van wetenschappers die openstonden voor het onverwachte, in plaats van rigide vast te houden aan vooraf gedefinieerde doelen.
Vaagheid zet de deur naar tolerantie wijd open. De dichter John Keats sprak over ‘negative capability’ – het vermogen om met onzekerheden, mysteries en twijfels te leven, zonder geïrriteerd te raken door het gebrek aan houvast dat deze bieden. Wie open staat voor het onbekende, zal eerder begrip hebben voor meerdere perspectieven en voorbij simplistische zwart-wit denkpatronen kijken.
Meer in het algemeen: grote kans dat wie z’n opinies, ambities en verwachtingen lekker vaag houdt, flexibel zal kunnen reageren op nieuwe informatie en zich aanpassen aan veranderende omstandigheden. Rigide vasthouden aan specifieke ideeën en plannen is contraproductief, leidt tot verstarring. Vaagheid maakt wendbaar – een vereiste om je te kunnen handhaven is deze snel veranderende wereld.’Agile’ dus, zoals tegenwoordig elk bedrijf nastreeft.
En vaagheid biedt gelegenheid tot groei. Op het persoonlijke vlak, om te beginnen: “Ik heb, ten goede of ten kwade, een aanleg voor pervers en tegenstrijdig denken. Misschien is dit een soort vloek, maar het idee van onzekerheid, van niet weten, is de creatieve motor die alles wat ik doe aandrijft. Ik leef misschien wel in een waan, ik weet het niet, maar het is een bruikbare waan die mijn leven enorm verrijkt, zowel creatief als anderszins”, zegt de muzikant Nick Cave – en ik zeg het hem na.
Maar ook zakelijk kan vaagheid vruchten afwerpen. Van de week las ik dat supermarktketen Ahold Delhaize dit jaar z’n missie heeft aangepast en een treetje hoger op de piramide van Maslow is opgeschoven. Het oude ‘Eat well, save time and live better’ is ingeruild voor ‘Inspiring everyone to eat and live better, for a healthier future for people and planet.’ Lekker vaag, zo hoor ik het graag.
Beeld: zelf gebakken met Dall-E 3