Zoiets? (Over de vrijspraak van Geert Wilders)

Dat Geert Wilders zou worden vrijgesproken van groepsbelediging en wat al niet meer, viel te verwachten. Wel was de argumentatie van de rechter nogal verrassend. Wilders heeft zijn uitspraken gedaan ‘in de context van een maatschappelijk debat’, aldus de rechter. Wat bedoelt hij daarmee? De eerste politicus die uitspraken doet buiten die ‘context’ moet nog worden geboren, toch? En vindt de rechter werkelijk dat voor uitspraken buiten ‘de context van een maatschappelijk debat’ strengere eisen moeten gelden? Dat een anonieme burger minder mag roepen dan een publiek en invloedrijk parlementariër? Een vreemde stelling. Is niet het omgekeerde waar? Dat juist een politicus op z’n woorden moet passen, omdat zijn uitspraken verstrekkende gevolgen kunnen hebben?

Maar misschien redeneert de rechter als volgt:

Hoe belangrijker iemand is, hoe geringer zijn vrijheid van meningsuiting. Juridisch gezien misschien niet, de praktijk leert dat machtige mensen zich allerminst vrij voelen om hun meningen te uiten. Vrijheid van meningsuiting lijkt bij hen wel een licentie tot nietszeggendheid. Begrijpelijk: één verkeerd gekozen opmerking en de gevolgen kunnen rampzalig zijn. Begrijpelijk dus dat politici, diplomaten, captains of industry en noem maar op zich zo vaak in allerlei bochten wringen om maar zo weinig mogelijk te melden – op z’n Alan Greenspans, zal ik maar zeggen: de vorige president van de FED, die zich zo wollig uitdrukte dat zijn vrouw achteraf zei dat ze pas na zijn derde aanzoek door had dat hij haar ten huwelijk had gevraagd. Zo doet een waarlijk machtig en voorzichtig man dat.

Omgekeerd geldt dat hoe onbeduidender iemand is, hoe groter zijn vrijheid van meningsuiting. Hoe minder verantwoordelijkheid iemand draagt, hoe geringer zijn maatschappelijke positie, hoe meer hij mag zeggen. De gevolgen zijn toch beperkt, het doet er amper toe wat zo iemand te berde brengt. De man in de straat die vindt dat alle buitenlanders het land uit moeten: wat zou het? Er zijn wel meer mannen in de straat die er ook zo over denken, hebben ze wat met elkaar te bespreken – maar buiten hun eigen kringetje is hun autoriteit nihil, en hun invloed minimaal. Wie het ermee eens is, ziet zich in zijn mening bevestigd, tegenstanders lezen het niet eens, en als ze het al lezen dan laten ze zich echt niet overtuigen.

‘De overheid’ (in elk geval parlement, regering en rechterlijke macht) moet zich vooral inspannen om de vrijheid van meningsuiting te beschermen of zelfs te bevorderen. Zelfs wie vrijheid van meningsuiting niet ziet als een onvervreemdbaar grondrecht, zal het hier mee eens zijn. Kijk maar om je heen: landen die de vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel hebben – de VS, Engeland, en – vooruit – Nederland – zijn althans aanzienlijk gelukkiger en rijker dan de gesloten en autoritaire Noord-Korea’s van deze wereld. Wetenschap en economie gedijen bij vrijheid van meningsuiting, en wie zich gekwetst voelt doordat iemand het niet met hem eens is, moet daar maar mee leren leven, of beter nog, zich verweren.

De overheid moet dus voorkomen dat machtige mensen toegeven aan hun angst om vrijuit te spreken. Tenslotte kunnen hun woorden ook enorm positieve gevolgen hebben. Sterker nog, het is in het algemeen belang als zij hun schroom overwinnen en vrijuit durven te spreken. ‘Het maatschappelijke debat’ moet worden gestimuleerd, de ‘context’ waarbinnen een debat kan worden gehouden beschermd. En de man in de straat? Ach, laat maar roepen.

Zoiets dus: pas als er naar iemand wordt geluisterd, moet hij worden aangemoedigd om vrijuit te spreken.