49th Parallel, One of Our Aircraft is Missing en The Battle of the River Plate: drie minderwerken van Powell en Pressburger

Behalve enkele meesterwerken hebben de filmmakers Michael Powell en Emeric Pressburger ook een hele reeks minderwerken gemaakt. Zoals deze drie.

49th Parallel (1941) is een genuanceerde propagandafilm (ja, die bestaan!) uit de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal volgt een groep Duitse bemanningsleden van een gestrande onderzeeër die door Canada trekken op zoek naar de Amerikaanse grens. Op aandringen van Emeric Pressburger worden de meeste Duitsers sympathiek afgebeeld.

De bemanningsleden van de onderzeeër zijn dan wel nazi’s, maar op hun leider na zijn het geen kwade mensen. Zoals een van de commentaren op IMDb luidt: “These aren’t cold, immoral monsters, but ordinary people, swept up in euphoric Nazi ideology.” En dan de leden van de Duitstalige Hutterite-gemeenschap, waar de nazi’s hopen sympathisanten te vinden. Vergeefs: hun leider houdt zelfs een krachtige toespraak over vrijheid en democratie.

Een aardige film. En het idee dat ‘niet elke Duitser een vijand is’, was destijds ongetwijfeld een gedurfde boodschap. Bonuspunt!

One of Our Aircraft is Missing (1942) is ook een tijdens de oorlog gemaakte propagandafilm, maar dan met een verhaal dat een spiegelbeeld is van dat van 49th Parallel. Waar die film nazi’s in Canada volgde, zien we nu een Britse ‘crew’ van een aangeschoten vliegtuig die zich door bezet Nederland moet worstelen. De film doet, zeker in het begin, als een documentaire aan, met uitvoerige scènes aan boord van een Wellington-bomber. Erg realistisch, en wat mij betreft ook erg saai.

Daarna gaat het tempo iets omhoog. De bemanningsleden van het Britse vliegtuig springen in hun parachutes naar beneden en komen in Nederland terecht. Daar maken ze kennis met allerlei dappere Nederlanders. Zal het hen met hun hulp lukken naar Engeland terug te keren?

Dit is een behoorlijk amateuristische film (misschien was het geld op, het was tenslotte oorlog) en verouderd tot en met. Maar charmant is ie wel. Zeker voor Nederlandse kijkers. Reken op veel mensen in klederdracht, veel molens, veel grachtjes – veel clichés, kortom. Een Nederland dat  – zo het ooit al heeft bestaan – nu voorgoed verdwenen is. En niemand praat meer zo traag en goed gearticuleerd in deze film (of zijn het gewoon slechte acteurs?) De buitenlandse acteurs, onder wie een piepjonge Peter Ustinov, spreken trouwens een aardig mondje Nederlands.

Nog een film die zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog maar jaren later is gemaakt: The Battle of the River Plate uit 1956. In tegenstelling tot 49th Parallel en One of Our Aircraft is Missing schijnt dit een groot commercieel succes te zijn geweest. Je snapt wel waarom: waar het publiek tijdens WO II rauwe oorlogsfilms vermeed, was er in de jaren 50 juist een grote honger naar heroïsche verhalen over het conflict. Deze film, waarin echte oorlogsschepen voorkwamen, speelde in op die behoefte.

Ik vond het de minste van deze drie films. Het historische zeegevecht tussen de Duitse Graf Spee en drie Britse kruisers is kundig in beeld gebracht – voor die tijd waarschijnlijk spectaculair – maar voor moderne kijkers weinig opzienbarend. Ik werd er niet warm of koud van. Het tempo zakt regelmatig in, vooral tijdens de diplomatieke scènes in Montevideo. (Wel leuk dat Christopher Lee daar rondloopt als bareigenaar).

Misschien de grootste tekortkoming van de film: de personages komen niet uit de verf. Er is een toenadering tussen een Duitse en en Engelse officier, maar die haalt het niet bij de vriendschap die ontstaat tussen Theo Kretschmar-Schuldorf en Clive Candy in het onvergetelijke Life and Death of Colonel Blimp.