Probleemvermijdend vermogen (Intelligentie voor dummies, deel 2)

Intrigerend bericht in NRC Handelsblad van afgelopen dinsdag: Schotse mannen die in de Tweede Wereldoorlog sneuvelden hadden in het algemeen een hoger IQ dan Schotse mannen die de oorlog overleefden.

Een verklaring biedt het artikel niet, maar die laat zich raden. Hoe hoger iemands IQ, hoe meer schik hij zal hebben in sommetjes maken, raadsels oplossen en tests die zijn ruimtelijke inzicht op de proef stellen. Maar overleven terwijl de kogels in het rond vliegen, nee: daarvoor is hij te traag. Snelle (lees: ondoordachte) beslissers zijn dan in het voordeel. Mensen met wat je noemt ‘probleemoplossend vermogen’: die de situatie snel doorzien en direct handelen naar bevind van zaken.

Let wel: dat wil niet zeggen dat iemand met een hoog IQ per se minder vaak overleeft dan iemand die verstandelijk minder bedeeld is. Als hij de tijd heeft om problemen uitgebreid te analyseren, om op z’n gemak allerlei mogelijke oplossingen na te lopen – ja, dan heeft hij er wat aan om zijn hersens op volle toeren te laten draaien.

Want wat blijkt? Dat de beste denkers eerder blijk geven van wat je een ‘probleemvermijdend vermogen’ kunt noemen dan van een ‘probleemoplossend vermogen’. Ze zoeken naar wegen om te voorkomen dat ze in moeilijke, onaangename situaties terecht komen. Dat duurt even, maar (evolutionair) voordeel kunnen ze er wel van hebben. Zoals in het krantenbericht stond: “Anderzijds hadden Schotse mannen die in de Tweede Wereldoorlog niet dienden weer een hoger IQ dan de Schotse mannen die wel het leger in zijn gegaan.” Uiteraard: laag-IQ-achtigen laten zich snel meeslepen door vaderlandsliefde, vijanddenken, makkelijk geld verdienen en de belofte op roem. Iemand met een hoog IQ is eerder geneigd zijn overlevingskans te taxeren, wat te wikken en wat te wegen en dan te zeggen: ‘doe toch maar niet’.

De nieuwe regering van president Barack Obama van de VS bestaat uit Amerika’s ‘best and brightest’, uit topintellectuelen en genieën. Tot ongenoegen van sommigen. Columnist Frank Rich van de New York Times zou zich ‘een stuk beter voelen als één van hen sheriff was geweest in een klein dorp’. De ene hoogleraar vreest dat ‘zeer slimme mensen nooit de simpele oplossing zullen kiezen als ze ook iets zeer ingewikkelds kunnen bedenken’, een ander dat ‘bollebozen goed zijn als adviseur, maar niet zijn opgeleid om te besturen’, en weer een ander waarschuwt voor de arrogantie van briljante geesten: ‘een soort doofheid die kan leiden tot hoogmoed’. ‘Genialiteit is niet hetzelfde als wijsheid’.

Allemaal waar. Nu maar hopen dat hun probleemvermijdend vermogen voorkomt dat ze al te veel problemen moeten oplossen.

Beeld: galenfrysinger.com