Michael Dobbs (House of Cards): ‘Karaktergedreven verhalen steeds belangrijker’
Michael Dobbs, schrijver van het boek House of Cards en executive producer van de gelijknamige Netflix-serie was onlangs in Nederland voor een een masterclass storytelling, georganiseerd door Masters in Making. Wat zijn de belangrijkste schrijfadviezen van Dobbs, auteur van meer dan twintig boeken en toneelstukken?
1. Begin!
Dobbs begon met schrijven in 1989, toen hij op een dood spoor zat. Twee jaar geleden was hij ontslagen als stafchef door premier Margaret Thatcher, na jarenlange trouwe dienst. Zijn nieuwe werk als vicevoorzitter van communicatie- en reclamebureau Saatchi & Saatchi stond hem eigenlijk tegen. De bestseller van de gerenommeerde schrijver dat hij aan het lezen was vond hij maar niets. Hij had ruzie met zijn vrouw: “Als je het zo slecht vindt, schrijf dan zelf een beter boek”, had ze hem toegevoegd. Daar zat hij dan, aan de rand van het zwembad van een vakantiehuis op het Maltese eiland Gozo, en hij schonk zichzelf nog maar eens een glas wijn in. En nog een. En nog een. De fles was bijna leeg, toen hij twee initialen op papier had staan: F.U., oftewel ‘Fuck You’.
2. In vino veritas
In vino veritas – in wijn schuilt wijsheid – zo ontdekte Dobbs al gauw. De volgende dag, met weer een fles wijn bij de hand, bedacht hij zich dat F.U. de initialen van een personage zouden kunnen zijn. Iemand de lak heeft aan wat anderen van hem vinden. Een op macht beluste politicus. Een rasopportunist. Francis Urquhart, de hoofdpersoon van het boek en de BBC-serie House of Cards. Francis Underwood zou hij in de latere Netflix-serie heten. “Hoe ik erop kwam om over Francis Urquhart te schrijven? Het overkwam me. Ik besloot er intuïtief toe.”
3. Schrijf waar je verstand van hebt
Dobbs kende Thatcher sinds 1975. Voordat hij haar stafchef werd, was hij haar adviseur en speechschrijver geweest, en – dat vooral – haar vertrouweling: “Ik was de eerste die haar feliciteerde toen ze in 1979 premier was geworden, ik heb samen met haar de bomaanslag van de IRA op dat hotel in Brighton in 1984 overleefd, toen vele van onze vrienden zijn omgekomen. Onze band was enorm hecht, voorzover dat mogelijk was, want ze was niet iemand die even uitnodigde om gezellig thee te komen drinken.” Dobbs heeft in zijn jaren met Thatcher Westminster kennen als zijn broekzak, en wist toen hij aan House of Cards begon alles van het politieke gekonkel en baantjesjagerij.
Zijn ervaringen kon hij makkelijk verwerken in zijn roman. De wereld die hij in House of Cards beschreef was voor Engelse politici zo herkenbaar, dat velen van hen zich in Francis Urquhart en zijn entourage herkenden. “Mensen waren zelfs teleurgesteld waren als ik moest bekennen dat zij niet de inspiratiebron waren geweest voor een bepaald personage. House of Cards was zo’n succes dat Thatchers opvolger John Major zei dat de serie voor het imago van de politiek even belangrijk was als Dracula was geweest voor babysitten!”
4. Schrijf je niet vanuit je eigen ervaringen? Doe dan onderzoek
Voor House of Cards kon Dobbs putten uit zijn ervaringen in de politiek. Maar hij schreef ook enkele historische romans over Winston Churchill en vele andere boeken en toneelstukken over onderwerpen waarvan hij beperkte kennis had. Onderzoek was voor die werken van het grootste belang, zegt Dobbs. Voor een boek over Churchill ging hij naar diens oude kostschool, waar ze na lang zoeken een kartonnen doos hadden met materiaal uit de jongensjaren van de later zo beroemde premier.
Dobbs ontdekte dat Churchill een verschrikkelijke tijd had als jongen. “Zijn ouders keken nauwelijks naar hem om; vooral zijn vader was uiterst afstandelijk. Op school was hij eenzaam en werd hij gepest. Het schoolhoofd was gewelddadig. Hij verdacht Winston er eens van dat hij suiker had gestolen. Hij sloeg hem helemaal in elkaar, tot het bloedens toe. Het is dat zijn kindermeisje bij zijn ouders erop heeft aangedrongen om hem van school te halen, anders had hij zijn verblijf op die kostschool misschien niet eens overleefd.”
5. Schrijf vanuit je personages
De politieke wereld waarin House of Cards zich afspeelt is niet meer dan een decor. Voor de geloofwaardigheid van het verhaal is het belangrijk dat dit levensecht is. En je kunt je karakters levensechter maken als je weet hoe het er in de politiek aan toe gaat. Maar het draait om de personages, zegt Dobbs keer op keer. “We moeten ons met hen kunnen identificeren. Daarvoor moeten we weten wat hun karaktereigenschappen zijn? Wat zijn hun motieven? Hoe reageren ze op anderen?”
Zo’n anekdote over Churchill is daarom ook interessant voor een romanschrijver. “De liefdeloosheid van zijn ouders, de wreedheid van zijn schoolhoofd, al die nare ervaringen in zijn jeugd hebben Churchill gevormd. Ze hebben hem hard gemaakt en ertoe bijgedragen dat hij de Engelsen tijdens de Tweede Wereldoorlog kon aanvoeren in de strijd tegen de Duitsers. Voordat Churchill van die kostschool ging heeft hij nog de hoed van het schoolhoofd gestolen en kapot getrapt. En dat op zijn achtste: toen al zag je hoe sterk het karakter van de grootste Engelsman aller tijden moet zijn geweest.”
6. Benader je personages als schrijver, niet als historicus of als politicus
“Toen ik werd ontslagen door ‘Maggie’, reageerde ik anders dan een doorsnee politicus zou hebben gedaan. Die zou wraak hebben willen nemen. Of hij had de schuld voor zijn ontslag bij iemand anders gezocht. Maar voor mij was het ontslag aanleiding tot introspectie. Wat had ik verkeerd gedaan? Misschien was ik wel niet zo geschikt voor de politiek als ik tot dan toe had aangenomen.” Hij reageerde als een schrijver, ziet Dobbs nu. “Ik keek naar mezelf alsof ik een personage was.
Ook iemand als Churchill benader ik nu zo, en wat dat betreft is er geen onderscheid tussen mijn historische romans en mijn andere werk. Churchill was zoals zovele politici enorm gedreven om veranderingen tot stand te brengen, ongeacht de obstakels. En tegelijkertijd hunkerde hij in zijn privéleven naar liefde, want de wonden uit zijn jeugd zijn nooit helemaal geheeld. Voor een historicus is het karakter van Churchill minder van belang. Die zal eerder kijken naar wat Churchill allemaal tot stand heeft gebracht, en dat op waarde proberen te schatten. Pas in tweede instantie zal hij naar Churchills karakter kijken. Een historicus werkt van buiten naar binnen, een schrijver van binnen naar buiten.”
7. Interessante personages zijn niet eendimensionaal
“Politici zijn mensen van vlees en bloed. Als je hun daden wegdenkt, is dat overduidelijk. Als je in ze knijpt, hebben ze pijn en als ze zich snijden bloeden ze ze net zo goed als jij en ik. Het karakter van een politicus is wel vaak gecompliceerd. Hun privéleven is vaak een puinhoop, in weerwil van hun publieke imago. Ze zijn vaak eenzaam. Churchill hunkerde zijn hele leven naar liefde van zijn vader; de wonden uit zijn jeugd zijn nooit helemaal geheeld.”
Ook Francis Underwood uit de Amerikaanse House of Cards heeft zwakke karaktertrekken. Zo probeert hij van het roken af te komen, en juist omdat hij daar niet in slaagt kunnen mensen zich met hem identificeren. De zwakheden van Francis zullen in Seizoen 3 zullen worden uitgediept. Hoe? Helaas verbiedt zijn geheimhoudingsplicht Dobbs er meer over te zeggen.
8. Met interessante personages hoeven we ons niet (meer) continu te identificeren
“Francis Underwood is ons altijd een stap voor. Daarom kijken we tegen hem op en geloven we dat hij een gehaaid politicus is; daarom respecteren we hem – ook al houden we niet van hem. Maar soms is hij ons zo ver vooruit, dat we niet begrijpen wat hem bezielt. Zo doodt hij zijn maîtresse aan het begin van Seizoen 2, terwijl Francis Urquhart in de BBC-serie dat pas aan ht einde van het seizoen deed. Zo’n – zelfs voor ingewijde kijkers – onverwachte plotwending houdt de kijker in spanning.”
Misschien dat het de identificatie met Frank Underwood in de weg staat. In elk geval maakt het hem minder sympathiek, maar soit: “Er is tijd genoeg om de kijker weer mee te laten voelen met Frank.” Dat is ook het mooie voordeel van een serie als House of Cards, met tientallen afleveringen, vindt Dobbs. “Je kunt als schrijver de personages echt diepgang geven, zonder dat je hoeft te voldoen aan allerlei gekunstelde eisen van het ‘format’. Afleveringen van oude series eindigen vaak noodgedwongen met een ‘cliffhanger’ omdat mensen anders de volgende week niet zouden kijken. Nu hoeft dat niet meer per se. Tegenwoordig heb je als scenarioschrijver veel meer vrijheid dan vroeger. Hier komt bij dat een serie als House of Cards voor de wereldmarkt gemaakt is. Er is dus veel meer geld beschikbaar voor een goed scenario.”
9. Eerst een plot: alleen voor beginners?
Vroeger nam Dobbs nog wel eens uitgebreid de tijd om een verhaal in grote lijnen uit te zetten en daarna in te vullen. Nu niet meer: “Ik ga uit van de karakters en laat me door hen leiden en verrassen. Voor mij is het zo veel spannender werken. En ik verbeeld me dat het ook bevorderlijk is voor de kwaliteit aangezien ik me tijdens het schrijven dichter op de huid van de lezer bevind dan wanneer ik bezig ben met voorbereidingen. Als ik me tijdens het schrijven geboeid voel, zal de lezer of kijker ook geboeid zijn – dat hoop ik tenminste.”
10. Soms handig: vanuit de eerste persoon schrijven
In House of Cards spreekt Francis Underwood ons (net als zijn voorganger Francis Urquhart) de kijker af en toe rechtstreeks toe. Met zijn onderonsjes maakt hij ons deelgenoot van zijn gedachten. En zo gaan we ons meer met hem identificeren; je zou zelfs kunnen stellen dat wij ons medeplichtig voelen aan zijn machinaties zegt Dobbs. “Ik heb het natuurlijk niet zelf bedacht, Shakespeare deed het ook al in Richard III om zijn publiek erbij te betrekken. En hij had het waarschijnlijk ook van een ander. Het is in elk geval een handig trucje. Mits met mate toegepast, want het kan mensen ook op de zenuwen gaan werken.”
11. Als je geluk hebt… heb je geluk
De eerste aflevering van de Engelse House of Cards begon met Francis Urquhart die de kijker bezweert dat aan elk regime een einde komt, hoe machtig ook: “Nothing lasts forever.” De eerste aflevering was nog niet uitgezonden of Thatcher kwam ten val en moest er een opvolger komen. Het was alsof Dobbs het had aangevoeld. “Maar het was meer geluk dan wijsheid. Al moet ik zeggen dat ik meer geluk heb naarmate ik harder werk. Maar echt afdwingen kun je het geluk niet.” Ook de timing van de Netflix-serie was bijzonder gelukkig, volgens Dobbs. Niet zozeer vanwege een specifieke gebeurtenis, maar meer vanwege de ‘Zeitgeist’. “Een keurige man als Obama krijgt weinig voor elkaar. Frank Underwood, de anti-Obama, is juist heel effectief. Dat is voor veel mensen een verademing: ze zijn wel toe aan een serie over iemand die vanwege zijn gebrek aan scrupules veel bereikt.”
12. Werk met een team
“Schrijven voor een serie als House of Cards is geen solitair werk. De Netflix-serie omspant nu drie seizoenen, die elk de lengte hebben van zo’n zes speelfilms. Dat krijgt een enkele schrijver niet bij elkaar gepend. Er moet dus in teams worden gewerkt. Wees niet bang om met elkaar ideeën uit te wisselen en elkaar te inspireren: dat komt de kwaliteit van het scenario ten goede. Ik geloof ook dat het goed is als mensen uit verschillende culturen of met heel uiteenlopende achtergronden met elkaar werken: die kunnen elkaar versterken. Zorg wel dat er één persoon verantwoordelijk is voor wat er in het uiteindelijke script komt te staan, zoals Beau Willimon dat bij House of Cards is.”
13. Blijf experimenteren
“Vaak worden schrijvers beter naarmate ze ouder worden. Hun inzicht in de menselijke ziel neemt toe: hun zelfkennis is groter dan toen ze jong waren en ze hebben veel geleerd van anderen. Als ze succesvol zijn, is dat niet komen aanwaaien maar dubbel en dwars verdiend. Tegelijkertijd is hun succes een bedreiging voor hun creativiteit en zijn ze vaak geneigd zich te herhalen. Ik probeer daarvoor te waken, en streef er steeds naar mezelf te vernieuwen.” Heel anders dan de scenarioschrijvers die in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw succesformules moesten uitmelken, voegt hij toe. “Nu zijn er gelukkig veel meer mogelijkheid om te experimenteren. Dankzij Netflix en HBO leven we in de ‘Golden Age of Television’.”
14. Hou nooit op
“Het besluit om schrijver te worden is het beste dat me ooit is overkomen. Toen ik bij Saatchi & Saatchi werkte, voelde ik de muren op mij af komen. Vanaf het moment dat ik besloot om schrijver te worden, heb ik daar nooit meer last van gehad. Als schrijver verveel ik me nooit. Al zit ik urenlang op een vliegveld te wachten op mijn vlucht, zolang er mensen rondlopen valt er altijd wel wat te zien en te leren. En mensen vertellen je graag over hun leven, omdat ze de indruk hebben dat je werkelijk geïnteresseerd bent – en ook omdat ze hopen ooit in je verhaal terecht te komen. Zo ben ik altijd bezig met schrijven. Ik weet ook niet wat ik anders zou moeten doen.”
Foto: Enrico Pascatti (epascatti.wix.com/portfolio)
(Artikel namens ScriptAcademy voor Schrijven Magazine, juni – juli 2015)