De oneliner van Pieter Omtzigt

Nee, ik heb niet gekeken naar het debat tussen Pieter Omtzigt en Frans Timmermans. Dat heeft te maken met zijn afkeer van oneliners.

Omtzigt houdt er niet van, maar oneliners tijdens een discussie zijn als de kruiden die een gerecht op smaak brengen. Zonder oneliners is een debat een maaltijd die misschien louter voedzame ingrediënten bevat, maar niet te eten is – en daardoor geen enkele voedingswaarde heeft. Of misschien moet ik zeggen: een goede oneliner is als een scherp mes, een goede inhoud als een maaltijd die alleen in fijngesneden stukken genoten kan worden.

Laat ik het anders formuleren: aangezien de wereld ingewikkeld in elkaar steekt, heb ik graag oneliners die me op weg helpen naar enig begrip. Complexe ideeën worden niet eenvoudiger door een complexe uitleg. Wel door een oneliner die je op het juiste spoor zet. Een goede oneliner is als een sleutel waarmee je het slot van een zware deur kan opendraaien. Een goede oneliner is ook niet in strijd met een gedegen inhoud, evenmin als een sleutel in strijd is met de ruimte waar hij toegang toe geeft.

Sterker nog, zonder goede oneliner blijft de inhoud ontoegankelijk – als een ruimte die hermetisch afgesloten is. Iemand voor wie de inhoud voorop staat, zal zich ook moeten bedienen van middelen om die inhoud aan de man te brengen. Een tegenstelling zien waar geen tegenstelling is, stelt de situatie wel erg simpel voor. Binair denken staat een genuanceerde, inhoudelijke discussie vaak in de weg. In dit geval zeker: wie de inhoud prioriteit geeft, doet er goed aan zich te bedienen van oneliners in plaats van ze verketteren. Iemand voor wie de inhoud voorop staat heeft niet genoeg aan inhoud zelf, tenminste niet als hij die wil delen. Iemand die genoegen neemt met alleen de inhoud is als iemand die zijn huis niet uitkomt omdat hij er zo fijn woont – en verder iedereen buitensluit. Iemand die zich alleen op de inhoudelijk wil concentreren, is als een varken dat zich maar blijft rondwentelen in de modder.

Het verbaast me trouwens dat een politicus van christelijke huize zich uitspreekt tegen oneliners. Je kunt zeggen van Jezus wat je wilt, maar hij mocht graag oneliners debiteren. Zonder oneliners geen heiland. Zou Jezus’ boodschap duidelijker zijn als je die tot de essentie zou terugbrengen, en alle beeldspraak, aforismen en kernachtige uitspraken? Misschien. Maar duidelijkheid gaat vaak ten koste van de aantrekkingskracht. Een goede tekst combineert de twee. En liever een aantrekkelijke tekst waar een publiek voor is dan een duidelijke tekst waar die niemand interesse in heeft.

Wie een oneliner ziet als een dogma, een slogan of een ander soort kreet, vergist zich in de werking van een oneliner. Kretologie en het gebruik van oneliners verhouden zich elkaar als een fles slobberwijn en glas Grand Cru: een kreet verdooft, een oneliner verkwikt. Dat mensen zich tijdens discussies van kreten bedienen is geen bezwaar tegen oneliners, dat is een bezwaar tegen verbale onkunde of onwil. Juist wie de inhoud vooropstelt zou oneliners moeten willen redden uit handen van taalkundige beulen en beunhazen. Wie werkelijk waarde hecht aan de inhoud ziet de oneliner niet als vijand maar als bondgenoot, als vriend of zelfs als geliefde. Wie het goed voor heeft met de wereld, strooit met oneliners.

Toch ga ik misschien wel kijken naar de volgende debatten met Omtzigt. Want: “Pieter Omtzigt had eerder gezegd weinig te voelen voor televisiedebatten waar het gaat om oneliners en snedigheden over en weer. Maar de enige oneliner rolde uitgerekend uit zijn mond”, lees ik net in NRC. Gelukkig, de soep wordt vaak niet zo heet gegeten als ie wordt opgediend door een kok die afwijkt van zijn vaste recept.

Beeld: Bletzplaatje, Bing Image Creator