Ooit een held, nu een emotionele kneus
Spock – Mister Spock moet ik misschien zeggen – was in de jaren zestig het populairste personage uit de oorspronkelijke Star Trek-reeks. Populairder dan Kirk, de eigenlijke hoofdpersoon.
Deels kwam dat doordat Leonard Nimoy een betere acteur was dan William Shatner – al was die helemaal niet zo slecht (en zag hij er zeker aan het begin van de serie goed uit, wat hem toch bonuspunten moet hebben opgeleverd). Belangrijker was denk ik dat Spock zo’n interessant karakter had. Hij was iemand die zichzelf de baas was. Of liever gezegd: iemand wiens gevoel in toom werd gehouden door zijn verstand. Niet omdat hij geen gevoel had; integendeel, gevoelens borrelden voortdurend in hem op – tenslotte was hij half-Vulcaniër. Maar hij wist die te kanaliseren. Zijn gevoelens in bedwang te houden met zijn machtige verstand als dat het beste was. Of anders te sublimeren – en zonder zijn gevoelens te sublimeren was hij nooit een subliem muzikant geworden. En alleen af en toe zijn gevoelens werkelijk de vrije loop te laten: uit genegenheid met zijn vrienden, uit mededogen met wie het moeilijk had, uit pure levenslust. Spock – een Doctor Jekyll die zijn innerlijke Mister Hyde had gedomesticeerd – werd alom gerespecteerd als een wijs man.
Wel werd Mister Spock af en toe geplaagd met zijn neiging om zaken rationeel te bekijken. Alsof hij té rationeel was naar menselijke maatstaven, en te veraf stond van zijn emoties. In Star Trek The Next Generation zien we diezelfde meewarigheid in de omgang met de androïde Data, een wezen zonder gevoelens. Intelligenter dan wie dan ook, maar onhandig in de alledaagse omgang. Grappen begrijpt hij vaak niet (en als hij een grap eindelijk begrijpt, lacht hij te luid en te lang). Dubbelzinnigheden ontgaan hem. Hij heeft het empathische vermogen van een eencellig wezen. En zijn kunstuitingen (hij schildert en hij dicht, getuige zijn Ode aan zijn kat Spot) zijn saaier dan een mens ooit zou kunnen voortbrengen. Hij wil menselijker worden – heeft hij dan misschien toch gevoelens?! – maar struikelt keer op keer.
In de nieuwe Star Trek-series Discovery en Strange New Worlds keert Spock terug. Maar zijn karakter heeft weinig weg van Mister Spock uit The Original Series (TOS). Spock heeft een gedaanteverwisseling ondergaan en is nu een idiot savant. Een onhandige nerd, sociaal gehandicapt tot en met. Data is er een sociaal genie bij.
Nurse Chapel – die in TOS Mister Spock aanbidt en grote moeite heeft toenadering tot hem te zoeken – is in Strange New Worlds een assertieve powerwoman geworden, die Spock regelmatig de les leest en kleineert. She’s the boss. Ze behandelt Spock als een klein jongetje, dat ze af en toe een aai op z’n bol geeft – maar pas nadat hij vol gêne, blozend en stotterend zijn excuses heeft aangeboden voor een of andere futiele ‘faux pas’. Als ze eens aardig doet, dan alleen omdat hij eindelijk eens zijn hart durft te luchten en zijn persoonlijkheid toont. Want uiteraard zit hem van alles dwars (moeilijke jeugd en zo). Uiteraard doet hij er goed aan zijn gevoelens te uiten. Dus – vooruit dan maar – als hij al zijn remmingen weet te overwinnen hoort daar wat tegenover te staan – een kus of zo. “Zo’n kind gun je toch een Fanta” – dat is het idee.
Toegegeven, Spock is in haar ogen bruikbaar als bemanningslid vanwege zijn enorme denkvermogen, maar laten we niet overdrijven. Zeker, hij weet nu en dan eens levens te redden met briljante vondsten. Maar meer dan zijn blij uitgesproken ‘I love science’ hoeft niemand te horen. Ga liever werken aan je emotionele huishouding, Spock!
Het ligt voor de hand om in de ‘werdegang’ van het personage Spock een symptoom te zien van veranderende waarden. Om hier uit af te leiden dat zaken als plichtsbesef, teamgeest en rationaliteit in de loop van de tijd minder hoog in aanzien zijn komen te staan dan empathisch vermogen, zelfontplooiing en gevoelszaken. Maar hee, erg populair zijn de nieuwe Star Trek-series niet, dus die conclusie is waarschijnlijk te voorbarig. Denk ik. Hoop ik.
(Gebaseerd op Strange New Worlds, seizoen 1 en 2, aflevering 1-3. Over seizoen 1 was ik enthousiast, over dit seizoen minder. Christopher Pike komt er nauwelijks in voor, en ik vind de verhalen minder sterk. Nog altijd beter dan het warrige Discovery maar ik houd het voorlopig voor gezien, ik heb mijn portie ‘New Trek’ wel weer gehad).
Beeld: Dumb Mr. Spock, zelf gebakken met kandisnky-2