Arnold Heertje (Echte economie): ‘Leve de crisis!’

De kredietcrisis heeft een fantastische periode ingeluid, vindt de econoom Arnold Heertje. “We leven in een tijd van Schumpeteriaanse creatieve destructie. Er wordt veel afgebroken, maar daarvoor komt veel goeds in de plaats.” Al was het maar een beter inzicht in wat schaarste en welvaart nu eigenlijk behelzen.

Hij oogt met zijn vijfenzeventig jaar misschien broos, de bekende econoom Arnold Heertje, maar hij klinkt strijdbaar, triomfantelijk zelfs. Onlangs heeft hij de Pierson Prijs ontvangen, die eens in de drie jaar wordt toegekend aan een econoom die zich heeft onderscheiden door de kwaliteit en diepgang van zijn publicaties. ‘Hulde aan Heertje’, kopte het economenvakblad ESB in een reactie. “Hetzelfde blad waarin drie jaar geleden mijn laatste boek, Echte economie, volstrekt belachelijk is gemaakt”, herinnert Heertje zich. “Ik werd weggeschreven alsof ik een halve gare was. Rick van der Ploeg, Arnoud Boot en een paar anderen hadden in de gaten dat ik niet helemaal op mijn achterhoofd ben gevallen, maar het was toen onder economen gebruikelijk om als wilden tegen mij tekeer te gaan. Ik heb er altijd erg om kunnen lachen, want ik wist dat ik een gewonnen race liep. Inmiddels zijn er van Echte economie 13 drukken verschenen en 30.000 exemplaren verkocht.”

Echte economie is, zoals de ondertitel luidt, ‘een verhandeling over schaarste en welvaart en over het geloof in leermeesters en leren’. Heertjes opvattingen over schaarste wijken niet af van die van zijn vakgenoten: economie draait ook voor hem om de verdeling van schaarse middelen. En middelen zijn per definitie schaars: we moeten kiezen welke middelen we inzetten om in onze behoeften te voorzien. “Brood is schaars, ook al wordt er meer brood geproduceerd dan we op kunnen. We moeten kiezen of we brood willen eten of iets anders doen. We hebben nu eenmaal niet alle tijd van de wereld. In oude edities van mijn leerboek De kern van de economie zei ik dat schaarste het gevolg was van de zondeval. Daar ben ik van afgestapt, maar het is wel zo dat we altijd stuiten op schaarste als we in onze behoeften willen voorzien als direct gevolg van onze sterfelijkheid. Als we het eeuwige leven hadden, zou er geen schaarste zijn.”

Ingesnoerd

Minder algemeen geaccepteerd – tot voor kort zelfs omstreden – is de definitie die Heertje van welvaart geeft: alles waar mensen nu en in de toekomst en waar ook ter wereld behoefte aan hebben. Onder welvaart vallen dus ook zaken die niet in geld zijn uit te drukken en niet kunnen worden gekwantificeerd, zoals de leefomgeving, het behoud van de natuur en schone lucht.

“Ik roep dit al sinds mijn studententijd, in navolging van mijn leermeester Pieter Hennipman. Wat dat betreft staat er niets nieuws in Echte economie, al heb ik het nog eens allemaal heel helder opgeschreven. Alleen bestond er tot voor kort in kringen van economen weinig waardering voor het idee dat het bij welvaart ook gaat om de kwaliteit van het bestaan. Sinds het midden van de jaren zeventig is het idee opgekomen dat je alles moet monetariseren. De financieel georiënteerde benaderingswijze heeft de overhand gekregen: alles draaide om geld, inkomen, aandeelhouderswaarde. Zelfs als iemand een bepaalde studie wilde volgen, werd er een kosten-batenanalyse op losgelaten in plaats van te kijken of die studie in overeenstemming was met zijn aanleg en belangstelling. Degenen die het welvaartsbegrip hadden ingesnoerd, hebben lang tijd de overhand gehad, zeker in het publieke debat in Nederland. En hoe meer de economen vasthielden aan hun materiële welvaartsbegrip, hoe meer ik daar tegenin ging.”

Kop tegen de muur

Dat er de laatste tijd juist onder vakgenoten een kentering is in de waardering van zijn denkbeelden, schrijft Heertje onder andere toe aan de kredietcrisis. “We zijn met de kop tegen de muur gevlogen”, constateert hij. “Fantastisch”, riep hij eerder uit, in juni, tijdens een debat over de gevolgen van de kredietcrisis. “De kredietcrisis heeft geleid tot het besef dat er een algehele crisis is – er is aandacht gekomen voor de échte crisis, namelijk de overlevingscrisis, die draait om het duurzaam omgaan met ons klimaat, het water en energie en de natuur. Kortom, voor zaken die werkelijk bijdragen aan onze welvaart.” Toen sprak hij de hoop uit dat de crisis zal leiden tot lagere bestedingen, met als voordeel dat er een minder zwaar beroep wordt gedaan op beperkte natuurlijke hulpbronnen en hogere besparingen (waardoor er wellicht ruimte ontstaat voor investeringen in de kwaliteit van het bestaan en daarmee ook voor duurzame werkgelegenheid).

Nog steeds is hij enthousiast: “We leven in een tijd van Schumpeteriaanse creatieve destructie. Er wordt veel afgebroken, maar daarvoor komt veel goeds in de plaats.” Hij wijst op de recente bijeenkomst van de G20: “Niet de G8, maar een veel groter gremium. Heel bijzonder. Het geeft aan de wereldleiders inzien dat ze de huidige crises het beste met zo veel mogelijk betrokken landen samen kunnen oplossen.” Ook de klimaattop in Kopenhagen beschouwt Heertje als een enorm succes: de Afrikaanse landen zijn gehoord, zegt hij, ‘en er lijkt een heel proces op gang te zijn gebracht dat uiteindelijk kan uitmonden in een oplossing van het klimaatprobleem.’

“Sommige mensen zijn boos omdat er geen akkoord is bereikt, maar zo zit ik niet in elkaar”, zegt oorlogskind Heertje. “Ik ben een optimist, want ik kan me geen pessimisme veroorloven.”

(Interview voor Second Sight)

Foto: Wikipedia, Joris van Zetten