Egeltjeskunst

“Angst is een goede raadgever, een betere dan de in onze tijd zo gangbare overmoed en misplaatste eigenliefde. Beter ook dan paniek – paniek wordt vaak verward met angst, zeker door mensen die paniek noch angst kennen maar die bij beide gebaat zouden zijn. Ontsnap, vlucht, mijd het openlijke conflict, laat je leiden door je angst.

Ieder mens is een kunstenaar – of hij nu het leven inricht voor ‘de kunst’ of zijn talenten aan ‘het leven’ zelf schenkt. En het kenmerk van een kunstenaar is nu eenmaal dat hij wil vernieuwen en tegelijkertijd – daar is hij nu eenmaal mens voor – snakt naar applaus.

Die twee conflicteren; wie de waardering van het publiek zoekt, moet niet te veel vernieuwen. Het publiek houdt niet werkelijk van de kunstenaar en zijn artistieke vermogens, maar van het beeld dat hij van zichzelf heeft aangereikt. Wil hij vernieuwen, dan zal hij dat beeld moeten bijstellen en dus zijn publiek op de proef stellen. Ware kunst is provocatief. En met de ‘liefde’ van het publiek is het bij provocatief gedrag snel gedaan.

Uiteraard schrikken veel kunstenaars van de reacties die provocerend gedrag oproept. Een bange kunstenaar is net zo gewoon als een slechte kunstenaar. Sterker nog, angst brengt vaak slechte kunst voort: het gedraai en gedraal van gemankeerde artiesten die bij alles wat ze doen uitsluitend de waardering van het publiek zoeken. En uiteraard heeft effectbejag effect en leidt angst tot succes. Maar de meest succesvolle artiesten zijn ook de meest ongelukkige. Zelfhaat is de prijs die een kunstenaar moet betalen voor wereldlijke triomfen maar artistieke faillissementen.

Voor de beste artiesten is die prijs te hoog. Juist bij de beste artiesten is de verleiding dan ook groot om de kunst maar vaarwel te zeggen. Integriteit is het voorportaal van de eenzaamheid. Maar er is wellicht een uitweg, er is wellicht een manier om het publiek niet al te zeer op stang te jagen en toch enige artistieke voldoening te vinden.

Het is de weg die homoseksuele kunstenaars al eeuwenlang bewandelen: de weg van de slinkse toespeling, de vileine maar voorzichtige spot, de milde humor, de verwijzing, de symboliek, de allegorie, de metafoor, de dubbelzinnige mededeling waarin de meeste mensen een oppervlakkige kwinkslag zien maar waarvan de goede verstaander de diepte kan peilen. Wie zich duidelijk uitspreekt wordt misschien goed begrepen, maar wie zich hult in onduidelijkheden wordt eerder geaccepteerd. Maak kunst zoals egeltjes liefde bedrijven. Bereid maaltijden waarbij jij suggesties aandraagt en je publiek deze op smaak brengt met betekenis.

Wie recht voor z’n raap zegt wat hij bedoelt, is alleen maar artistiek onverantwoord bezig. Zoals eerder gezegd: ‘Only the superficial lasts, man’s deeper nature is soon found out.'”

(Vandaag, in 1973, besloot de American Psychiatric Association om homoseksualiteit uit de lijst van geestelijke afwijkingen te schrappen. Er zijn slechtere aanleidingen om Oscar Wilde te eren!)