Bono’s belastingontwijking (Ook over kunstkritiek)
Lang geleden dacht ik dat je de kunstenaar en zijn kunst onafhankelijk van elkaar moest beoordelen. Een goed boek is niet goed omdat de schrijver zo’n edel mens is, een boek is goed als het prettig leest, als het ontroert, als het schokt, als het bestaansrecht heeft zonder dat de lezer weet wie de maker is. Je hebt goede mensen die slechte kunst maken, en slechte mensen die meesterwerken produceren. Sterker nog, waarschijnlijk zijn slechte mensen eerder grote artiesten omdat ze zich alleen via hun kunst kunnen uitdrukken. Brave, gezellige mensen hebben zo’n substituut niet nodig, die praten gewoon met elkaar.
Iets minder lang geleden dacht ik dat je een kunstwerk niet los kunt zien van z’n maker. Elk kunstwerk is gekleurd door de tijd waarin het gemaakt is, elk kunstwerk draagt de sporen van z’n maker. Hoe meer je afweet van de samenleving waarin een kunstwerk is ontstaan, en hoe beter je weet wat de kunstenaar eigenlijk bedoelt, hoe beter je het werk op waarde kunt schatten. Zeker als het werk een – hoe zeg je dat – maatschappelijke dimensie heeft. Neem nou een nummer als Sunday, Bloody Sunday van de Ierse popgroep U2. Daar kun je pas echt een oordeel over vellen als je weet dat het nummer (vooral) een veroordeling is van al het geweld in Noord-Ierland. De geloofwaardigheid van een artiest en zijn werk valt of staat bovendien met de integriteit van de maker. Als de vredepredikers van U2 zelf een stel agressievelingen waren geweest – dan zou Sunday, Bloody Sunday een minder goed nummer zijn. Dacht ik toen.
Nu denk ik: het is allebei waar. Je kunt een kunstwerk als kunstwerk ‘an sich’ zien, maar het heeft natuurlijk ook een geestelijk vader. Je kunt Sunday, Bloody Sunday een goed nummer vinden (of juist niet), maar voor een werkelijk afgewogen oordeel is het beter als je ook weet wat de kunstenaar ermee wilde zeggen. Maar ik laat niet alles meewegen. Ik bedoel maar, doet het er voor de waardering van Sunday, Bloody Sunday iets toe dat het nummer is ontstaan toen gitarist The Edge in 1982 een gitaarloopje en tekst bedacht terwijl zanger Bono Vox en zijn vrouw Ali Hewson op huwelijksreis waren in Jamaica? Nee toch. Ja, als Bono een nummer over zijn huwelijksreis had geschreven, dan was dit weer wel interessant geweest, maar die had toen waarschijnlijk belangrijkere zaken aan zijn hoofd 😉
Wat dus te denken van het recente nieuws over de belastingontwijking van Bono? Lang geleden had ik m’n schouders opgehaald: de muziek van U2 is niet beter of slechter naarmate de leden meer of minder belasting betalen. Iets minder lang geleden had ik gedacht: vuile hypocriet, jezelf als wereldverbeteraar presenteren maar ondertussen. Van de week dacht ik: ach, voor de muziek van U2 is het niet van belang (de songs van U2 gaan niet over banale zaken als belastingen). En nu ik die nieuwe CD No Line on the Horizon hoor, denk ik: ik weet niet of Bono genoeg belasting betaalt, ik weet wat ik van zijn wereldverbeterende activiteiten moet vinden – maar mijn wereld is wel weer wat rijker, beter en welluidender.