De lach: het signaal van een verhoogde staat van bewustzijn

Een situatie is geestig als er mogelijkheid tot bi-sociatie optreedt. We verwachten bepaalde gebeurtenissen, op grond van onze kennis van regels – we zijn ingesteld op verschillende mogelijke ontwikkelingen, die we met elkaar allemaal associëren. Maar dan blijkt opeens dat een heel ander stel regels van toepassing wordt geacht. De situatie dwingt ons om gelijktijdig twee op zichzelf logische maar onverenigbare referentiekaders samen te voegen.

We lachen hierbij omdat onze emoties trager zijn dan onze denkprocessen. De lach is dus niet het eindpunt, het doel, maar een bijproduct van een bepaalde opmerking. De lach is het signaal van een verhoogde staat van bewustzijn – van gelijktijdig inzicht in twee correcte associatie ketens die slechts een element gemeen hebben. Iemand die lacht erkent dat zijn emoties overtollig zijn. Hij is het tegendeel van een fanaticus wiens rede door emoties is verblind.

Arthur Koestler in ‘Janus’ (geparafraseerd, maar hier komt het op neer, althans op p 96-105 van mijn editie)