Srebrenica, schuld en boete
Je bent in het rapport gelukkig gespaard. Had je ook wel verwacht. Blom is er de man niet naar om harde morele oordelen uit te spreken. Sterker nog, hij heeft zich altijd verzet tegen een geschiedschrijving in termen van ‘goed en kwaad’. Wat een verschil met zijn voorganger aan het NIOD, Loe de Jong! Die zag de recente geschiedenis als een soort Hollywood-scenario: wie was er onder de Duitse bezetting een verzetsheld geweest, wie had geheuld met de vijand? In het – wat jouw betreft veel interessantere en professionelere – onderzoek van Blom gaat het niet over helden en schurken. Daar staat eerder de vraag centraal: wat is er werkelijk gebeurd? In zijn onderzoek naar Nederland in bezettingstijd althans: daar ging het hem er vooral om wat er door de komst van de Duitsers veranderde in Nederland. En ook in dit rapport gaat het hem er voornamelijk om de feiten boven tafel te halen, niet om diep in te gaan op schuldvragen.
Je vindt ook niet dat jou veel te verwijten valt. Je herinnert je de reacties van toen nog, nadat die beelden van die uitgemergelde Moslimmannen de wereld waren rondgegaan. Destijds waren jullie het er met z’n allen over eens dat Nederland iets moest doen om verder bloedvergieten te voorkomen. Jullie zagen dat als een morele plicht. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk, maar dat waren politieke randfiguren zoals de kamerleden van de SGP en enkele dissidenten binnen D66. De gangbare mening was toch dat jullie er militairen op af moesten sturen.
Presentator Fons de Poel verwoordde het in die uitzending van Brandpunt zo: “Ingrijpen of niet? Laten we hopen dat we nooit hoeven te zeggen: ‘Wir haben es nicht gewusst’.” Nu zeg je: wat een kromme vergelijking, om onszelf op één lijn te stellen met de Nazi’s. Nu zeg je: wat een onzin, in deze oorlog waren wij toch niet de agressor. Toen zei je niets. Het kwam niet bij je op die vergelijking door te prikken. En als het wel bij je opkwam, dan zweeg je omdat je geen politieke zelfmoord wilde plegen. Je kunt het jou toch niet kwalijk nemen dat jij voor die missie was. Als je al hebt gefaald, dan als onderdeel van een collectief. Een heel groot collectief, miljoenen Nederlanders groot.
Heeft dat collectief trouwens wel gefaald? Was die morele verontwaardiging wel zo naïef? Toegegeven, nu blijkt dat militair ingrijpen onverstandig was, dat de goede bedoelingen van toen averechts hebben uitgepakt. Maar dat vind jij maar achterafpraat. Niemand heeft toen voorzien wat voor rampzalige gevolgen de missie zou hebben. Niemand hield er rekening mee dat Mladic zo moordzuchtig zou zijn. Niemand, ook die SGP’ers en D66’ers niet.
Met andere woorden: je vindt niet dat de regering van toen enige schuld draagt. Daarom is het zo oneerlijk dat jouw partij er nu op wordt aangesproken. Want wat hadden de oppositiepartijen van toen gedaan als zij in jullie schoenen hadden gestaan? Hadden zij anders gehandeld als ze deel hadden uitgemaakt van de regering? Je denkt van niet. Nee, je weet wel zeker van niet – in de kamer was destijds brede steun voor ingrijpen, óók van de oppositiepartijen. Maar het publiek ziet die rampzalige missie natuurlijk vooral als het werk van de toenmalige regeringspartijen.
Nog erger is dat de hele discussie rondom het rapport de nieuwe politieke partijen in de kaart speelt. Zij zijn niet besmet door het verleden, en kunnen de hele politiek – de oppositiepartijen van destijds incluis – nalatigheid verwijten. Een kans voor open doel, heet zoiets, en laat het maar aan Fortuyn over om makkelijk te scoren.
Waarom moest het rapport zo nodig nu verschijnen?, vraag jij je af. Jou persoonlijk maakt het niet eens zo veel uit, je wilt toch niet meer terugkeren als minister. Maar voor je partij was het beter geweest als publicatie was uitgesteld tot na de verkiezingen. Nu zit het er dik in dat jouw partij zwaar wordt afgestraft door de kiezers. Dat er daar duizenden doden zijn gevallen is een ramp. Het zou een historische vergissing zijn als jouw partij daar bij de verkiezingen voor moest boeten.
Artikel verschenen in een serie columns voor Writers Block over de Verkiezingen van 2002