Een betere lezer met ChatGPT (Een goede leesstrategie in zeven stappen)

Arme lezer. Hoe hard hij ook leest, de verhouding tussen alles wat hij weet en alles wat er te weten valt wordt steeds groter. Verhoudingsgewijs neemt hij steeds minder informatie tot zich en wordt zijn informatieachterstand steeds groter.

De verleiding is groot om het op te geven. Bijblijven lukt toch niet – dus waarom zou je nog je best doen? Een alternatief is je tot een beperkt aantal informatiebronnen te beperken – de mainstream media of juist media die zich daartegen afzetten. Dat scheelt weer tijd, maar het gevaar is dat je dan toch veel mist. Misschien houd je je algemene ontwikkeling op peil, maar publicaties op jouw vakgebied of die aansluiten op jouw interesses loopt je dan snel mis. Steeds vaker, naarmate er meer wordt gepubliceerd – en die kant lijkt het op te gaan door de komst van tekstfabrieken zoals ChatGPT.

De lezer kan zijn leesachterstand – of liever gezegd de snelheid waarmee zijn leesachterstand oploopt – wel beperken. Namelijk door een slimme leesstrategie te hanteren.

Hoe? Om te beginnen alleen teksten tot je nemen waarvan je redelijkerwijs mag aannemen dat ze wat toevoegen aan je kennis. Het komt er hier vooral op aan selectief en kritisch te lezen. Een informatietrechter hanteren, en de informatie die door die trechter komt tot je te nemen.

Stap 1: Selectie van goede bronnen vooraf, al dan niet geïnspireerd door onderwerpen die ChatGPT aandraagt.

Hierbij gaat het er vooral om hoe relevant en betrouwbaar auteurs en publicaties zijn. Om dit te bepalen kun je diverse beoordelingscriteria hanteren, maar de CRAAP-test  (jammer van die tweede A!) volstaat waarschijnlijk wel. Dus: is de informatie niet achterhaald (Current), is de informatie relevant, wat is de autoriteit van de auteur/het medium, en is de informatie correct en onderbouwd (Accurate) of juist gekleurd en ‘agendagedreven’ (Purpose)?

Wat dat laatste criterium betreft: het is m.i. altijd een goed idee om ook altijd publicaties op te nemen die ideologisch gezien ver uit elkaar liggen. Zo voorkom je dat je jezelf op een eenzijdig informatiedieet zet en in een ‘bubble’ belandt. Dus wel teksten met autoriteit, maar geschreven vanuit verschillende motieven of overtuigingen.

Een onbevangen houding (‘keep an open mind’) is vanzelfsprekend ook belangrijk, zo kom je eerder op werkelijk nieuwe ideeën en ben je niet afhankelijk van toevallige invallen. Dus zorg voor variatie in je informatiedieet, neem ook eens informatie tot je uit bronnen die je normaliter niet raadpleegt. Staar je niet blind op autoriteiten. Neem mensen die geen expert zijn ook eens serieus. Met mate – want kost tijd. 

Stap 2 en 3: Koppensnellen van de teksten die afkomstig zijn van die bronnen. En vervolgens van de teksten die op basis van de kop interessant lijken de samenvattingen lezen. Deze stappen kunnen grotendeels worden geautomatiseerd: stel een rss-feed in, laat ChatGPT of een andere bot samenvattingen maken en je komt een heel eind. 

Stap 4: Alleen de teksten die stap 1-3 hebben overleefd hoef je nader te bestuderen. De meeste van deze uitverkoren teksten kun je waarschijnlijk scannen of er wat interessants in staat dat niet in de samenvatting uit stap 3 werd vermeld. Alleen op de teksten die er werkelijk toe doen – die zich de samenvatting ontstijgen – moet je wat langer kauwen. Hoeveel dat er zijn? Het hangt vooral af van de selectie die je in stap 1 hebt gemaakt. Vooraf weten wat voor soort informatie je zoekt, is een belangrijke sleutel tot goed lezerschap.

Maar een goede lezer kan niet alleen volstaan met een zorgvuldig afgestemde informatietrechter. Want niet alleen geldt hier het cliché dat ‘zich in de beperking de meester toont’, ook dat andere cliché ‘oefening baart kunst’ is van toepassing. Op de convergerende beweging van stap 1-4 volgt idealiter daarom een divergerende beweging. Dat wil zeggen:

Stap 5: In eigen woorden samenvatten wat in het artikel staat. Hervertellen dus. Dé manier om tot de essentie door te dringen.

Stap 6: Je kennis van de tekst verrijken door deze te vergelijken met andere teksten over hetzelfde onderwerp, met bijdragen van auteurs die commentaar hebben geleverd op de tekst, commentaren van lezers, bronnen waarop de auteur zich heeft verdiept. Kortom: door je te verdiepen in het hele ‘discours’ waar de tekst deel van uitmaakt. Een goed geordend archief in OneNote, Google Keep, Evernote of een vergelijkbare app kan hier enorme diensten bewijzen. Tiago Forte, de auteur van het boek Building A Second Brain, ziet dit soort tools als een ’tweede brein’, een persoonlijk systeem voor kennisbeheer dat kan helpen de overdaad aan informatie te beheren. Dit systeem, genaamd C.O.D.E. (Capture, Organize, Distill, Express), omvat het vastleggen van informatie, het organiseren, distilleren en het uitdrukken ervan. Hier gaat het dus om de C., de O. en de D.

Stap 7: De vragen die tijdens stap 5 en 6 opkomen proberen te beantwoorden. Met andere woorden: zelf wat te schrijven op basis van de brontekst en alles wat je eromheen hebt gelezen. Want de beste manier om iets goed te lezen, is erover te schrijven (zoals eerder betoogd. Forte pleit hier ook voor: dit is de ‘E’ die voor ‘Express’ staat).

Schrijven dwingt je helder te denken en te formuleren, en stelt je zo in staat wat je hebt gelezen helemaal eigen te maken – te doorleven, als het ware. In  de woorden van Richard Feynman: pas als je iets kunt navertellen, heb je het begrepen. Mee eens, zij het dat ik niet denk dat ‘begrijpen’ het ultieme doel is voor een lezer. Niet mijn ultieme doel in elk geval. Ik verrijk die bestaande kennis liever, pas wat ik weet in mijn leven toe en – dat vooral – verwerk het in mijn eigen teksten. Desnoods met behulp van ChatGPT. 

En dan publiceren. En hopen dat ook die tekst wordt opgepikt en stappen 1 tot 7 doorloopt. En ook al wordt de kans dat je tekst een aandachtige lezer treft steeds kleiner, jij hebt gelezen wat je kon.

Beeld: Gebaseerd op Social Media Information Overload van Mark Smiciklas, door de molen van Stable Diffusion gehaald.