Oneerlijk en niet puur (Over duurzaamheid)
Grappig, dat ‘duurzaamheid’ een modewoord is. Als er nu iets niet duurzaam is, als er iets tijdelijk, vluchtig en van voorbijgaande aard is, dan is het tenslotte mode. Duurzaamheid in de mode? Dat is zoiets als een broek van eikenhout, klassieke free jazz of eeuwige tijdelijkheid.
Ik begrijp ook niet zo goed wat ermee wordt bedoeld. Duurzaamheid is vooral iets niet: niet uitsluitend naar winst streven, niet uitsluitend je eigen belang nastreven, niet alleen financieel gedreven zijn (alsof mensen of bedrijven dat ooit werkelijk doen/zijn, maar goed).
Maar wat is het duurzaamheid wél? Volgens Albert Heijn is het ‘Eerlijk en Puur’ (goed voor het milieu, goed voor u en slechts een beetje duurder dan oneerlijk en onpuur. Eerlijk en Puur = Groen en goed). Een wel erg beperkte opvatting van het begrip.
Het People, Planet, Profit-model houdt gelukkig ook rekening met andere ‘People’ dan alleen de klant: worden de werknemers niet uitgebuit, maken leveranciers geen gebruik van kinderarbeid? Maar ook dit model spreekt zich niet duidelijk uit tegen het idee van ongebreidelde economische groei. ‘Groene groei’, waarin welvaart en duurzaamheid gebroederlijk hand in hand gaan, wordt in het PPP-model niet uitgesloten.
Nee, dan de theorieën die ervan uitgaan dat duurzaamheid alleen mogelijk is in een circulaire economie. Lees: een economie waarin niet alleen verantwoord wordt omgesprongen met de schaarse grondstoffen die de mensheid resten (zoals volgens het PPP-model ook nodig is), maar waarin bovendien materialen worden hergebruikt en gerecycled of zelfs ‘ge-upcycled’. Maar ook deze theorieën dekken de duurzame lading niet helemaal. Een duurzame samenleving is niet alleen circulair maar ook sociaal, en die sociale component (de People) wordt hier niet wordt meegewogen.
Ingewikkeld allemaal. Maar van de week tikte ik in een circulaire bui een tweedehands boek op de kop dat enig licht in de duurzaame duisternis brengt: ‘Sleutelwoorden’, een uit het Duits vertaald boek waarin onder redactie van Ulrich Bröckling ‘de actualiteit in 44 begrippen’ wordt geanalyseerd.
Duurzaamheid is een van die 44 begrippen. Het blijkt dat het begrip uit de bosbouw afkomstig is (volgens de auteurs is dit op verschillende plaatsen na te lezen, maar voor mij was dit nieuw). Oorspronkelijk werd het begrip gebruikt om aan te geven dat er niet meer hout mocht worden gekapt dan er bijkwam. In de loop van de tijd voldeed dit begrip niet meer, omdat (ik parafraseer; in het boek wordt nog minder verantwoord omgesprongen met onze kostbare taal en schaarse tijd) ‘het beheer van hout laat zich nog als een rechtlijninge calculatie denken, maar de exploitatie van grondstoffen en de belasting met schadelijke stoffen door industriële productie en massaconsumptie zijn niet te begrijpen in het kader van simpele evenwichtsmodellen.’
Van de modellen die in de plaats zijn gekomen voor de oude principes uit de bosbouw, is – zeker onder particulieren – vooral het Footprintmodel populair, een rekenmodel dat inzichtelijk maakt hoeveel oppervlakte van de wereld iemand nodig heeft voor consumptie en energieverbruik. Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en we geven de natuur voldoende ruimte om te overleven, dan heeft elke bewoner gemiddeld per jaar recht op 1,7 hectare. het blijkt evenwel dat de Nederlander gemiddeld 4,6 hectare of daaromtrent nodig heeft, en ‘dus’ moet versoberen. Zoals ‘Sleutelwoorden’ zegt: “Duurzaamheid wordt als zelfbegrenzing opgevat… Het concept krijgt de trekken van een ascetisch project.”
Duurzaamheid als dwangbuis, zou je kunnen zeggen, althans als het gaat om particulieren. “Wat je eet, wat je koopt, hoe je je voortbeweegt, hoe je woont, hoeveel je verstookt enzovoort – van dat alles moet je de individuele ‘eco-balans’ opmaken. De overheid (en het bedrijfsleven, maar dat wordt in ‘Sleutelwoorden’ niet echt goed uitgelegd) biedt het streven naar duurzaamheid daarentegen een vrijbrief om buiten haar oevers te treden: “‘Duurzaamheid’ klinkt als roep om hervormingen overal van de daken… Waar het om gaat is de overgang van de overwegende passief optredende sociale staat naar de activerende sociale staat te bewerkstelligen.”
Zo matig als de burger moet zijn, zo mateloos grijpt de overheid om zich heen. In naam van duurzaamheid, zoals gezegd. Duurzaamheid? Dat is opium van het volk.