J.P. Superster (Over de filosoof Jean-Paul Sartre)

“Niet kiezen is ook kiezen”, schijnt de filosoof Jean-Paul Sartre te hebben gezegd. Een prikkelende – om niet te zeggen treiterige – uitspraak, die je erop wijst dat alles wat je doet of juist nalaat gevolgen heeft. En – nog erger – dat je je rekenschap moet geven van die gevolgen. De ’to be or not to be’ van de moderne filosofie.

Als je niet voor Amerikaans ingrijpen in Irak bent en verder geen actie onderneemt tegen Saddam, dan ben je er mede-verantwoordelijk voor dat hij aan de macht blijft. Je denkt misschien dat je je kunt onttrekken aan de oorlog door heen en weer te zappen tussen CNN en Nederland 3, maar ondertussen kleeft er mooi bloed aan je handen. De moraal: leef bewust! Denk voor de verandering eens na! Aldus Sartre. Hij gaat zelfs zo ver om te zeggen je geheel verantwoordelijk bent voor je lot, omdat je volledig vrij bent in je keuzes.

Deze levensfilosofie is natuurlijk wat al te stellig – vooral dat idee van volledige wilsvrijheid; doen opvoeding, aanleg en al dan niet erbarmelijke omstandigheden er dan helemaal niet toe? – maar mij spreekt het ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’-toontje zondermeer aan.

Voor de mens Sartre voel ik bovendien ook wel sympathie. Een bijzonder onaantrekkelijke, padachtige man, die zijn lichamelijk gebreken compenseerde door de beste leerling van zijn klas te worden en de beroemdste filosoof van zijn tijd. Daar hadden de vrouwen niet van terug! Simone de Beauvoir (die naar het schijnt intellectueel gezien Sartres meerdere was) maakte zijn bed op, kookte zijn eten en veegde de pijptabak van zijn zwarte coltrui. En zij was niet zijn enige verovering. Zelfs toen hij in de jaren zeventig blind werd, was het afrodisiacum van de roem nog niet uitgewerkt. En bij zijn dood in 1980 weenden vele vrouwen.

Ook was hij een meeloper met allerlei foute communistische regimes, waarmee hij blijk gaf van een wat mij betreft ontwapenende naïviteit – al zullen zijn critici wensen dat hij wat vaker NIET gekozen had, dan zo vaak VERKEERD.

Een interessante filosofie, een aansprekend leven. Vol verwachting begon ik dan ook aan een artikel over zijn werk in het laatste nummer van Filosofie Magazine. Hierin lees ik dat één van de pijlers van Sartres denken het onderscheid is tussen het ‘zijn’ en het ‘niet’. Sterker nog, dit zijn de polen waaromheen Sartre de leefwereld plooide. “Het bewustzijn drijft een wig in de geslotenheid van de wereld van de objecten, en is daarom zelf geen object. Het is niets anders dan een voortdurende spanning die de wereld open houdt en dus betekenisvol maakt. Het bestaat alleen maar als een kracht die de wereld niet stomweg met zichzelf laat samenvallen. Het is niet. Of liever gezegd: het is niet.”

Als ik dit lees, voel ik me weer dat jongetje op de middelbare school dat ‘m kneep tijdens natuurkundeles omdat hij maar niet begreep hoe het nu zat met de relativiteitstheorie. Ik wilde al die avontuurlijke en briljante gedachten zo graag doorgronden en me laven aan de wijsheid van al die grote geesten – maar ik snapte het niet.

Hoe zo is het bewustzijn ‘dus’ geen object?

Waarom is E=MC2? Wat is ‘energie’ eigenlijk?

Hoe zo ‘openhoudt’? Hoe zo ‘spanning’? Hoe zo ‘betekenisvol’? Hoe zo ‘is niet’ of liever gezegd ‘is niet’?

Waarom kun je niet sneller dan het licht?

Ik doe mijn best, meester. Maar mijn brein is te traag. Trager dan het ‘zijn, trager dan het ‘niet’ en veel, veel trager dan het licht dat de filosofische superster Jean-Paul Sartre verspreidt.

Volgende week verschijnt bij uitgeverij Lemniscaat ‘Het zijn en het niet’, de vertaling van Sartres belangrijkste werk ‘L’être et le néant’

Deel:

Geef een reactie