Amerikaanse dollar vernieuwd

De Amerikaanse overheid komt een dezer maanden met een nieuw honderd-dollarbiljet. Het is de bedoeling dat nog voor het jaar 2000 alle coupures worden gemoderniseerd. Deze kostbare facelift van de ‘greenback’ is bedoeld om valsemunterij tegen te gaan.

In Nederland worden de bankbiljetten zo vaak vervangen dat de consument nauwelijks tijd heeft eraan te wennen. Elke nieuwe generatie bankbiljetten is bovendien moeilijker na te maken dan de vorige. En zo is het Nederlandse papiergeld wellicht het moeilijkst na te maken geld ter wereld. Vervalsingen die in omloop worden gebracht, zijn gemakkelijk te herkennen en hebben een beperkte levensduur.

Hoe anders is het met de dollar! De biljetten die het Amerikaanse Bureau of Engraving and Printing uitgeeft en in roulatie brengt via de twaalf Federal Reserve Banks veranderen zelden. Tot dusver heeft de Amerikaanse dollar deze eeuw slechts een keer, in 1929, grondige chirurgische ingrepen ondergaan. Daarna is bet gebleven bij wat cosmetische veranderingen. Het bekende ‘In God we trust’ staat bijvoorbeeld pas sinds 1957 op de biljetten.

De laatste aanpassingen stammen uit 1990. Sindsdien zijn de tien-, twintig-, vijftig- en honderd-dollarbiljetten voorzien van polyesterdraad van boven naar beneden met de tekst USA TEN, USA TWENTY en zo verder. De lijnen rondom het presidentsportret werden vervangen door de minuscuul klein afgedrukte tekst ‘The United States of America’. De bedoeling was de lettertjes zo klein te maken dat kleurencopiers en scanners ze niet konden reproduceren, maar dat is niet gelukt.

De beveiligingsmaatregelen hebben al met al weinig bijgedragen tot de kopieerbestendigheid van de dollar. “Dollarbiljetten worden wereldwijd het meest vervalst”, zegt een woordvoerder van de Centrale Recherche Informatiedienst (CRI), die voor Nederland informatie verzamelt over dollar-vervalsingen. “Dit dient niet uitsluitend te worden toegeschreven aan de populariteit en converteerbaarheid van de dollar”, volgens de CRI in een publikatie ‘Valsgeldbestrijding’.

“Het ontbreken van een watermerk is een door valsemunters in dank aanvaarde uitnodiging gebleken tot actie met een redelijke kans op succes.’ Naast de afwezigheid van een watermerk spelen ook andere aspecten mee. Volgens de CRI spelen ‘een met geringe rol’: het eenheidsformaat van alle dollarcoupures, het feit dat de biljetten maar uit twee kleuren zijn opgebouwd (groen en zwart) en, tenslotte, ‘de onwetendheid bij vrijwel alle Amerikanen welke president behoort te zijn afgebeeld, laat staan op welke coupure.’

Hier komt nog bij dat Amerikaanse munten en biljetten uit het verleden hun geldigheid niet verliezen. De Gold Certificates uit 1863 worden bijvoorbeeld nog steeds erkend als wettig betaalmiddel. Niemand gebruikt ze hiervoor, aangezien verzamelaars er een veelvoud van de nominale waarde voor over hebben. De dollars van meer recente datum hebben daarentegen geen verzamelaarswaarde. Ze worden nog volop gebruikt, zeker de biljetten die eind jaren tachtig, begin jaren negentig zijn gedrukt. Er zijn vooral veel biljetten van tien, twintig, vijftig en honderd dollar uit die tijd in omloop.

Hoogbejaard

Het meest gedrukte biljet is het één-dollarbiljet: bijna de helft van het papiergeld dat in de Verenigde Staten wordt gedrukt, bestaat uit deze biljetten. In de VS zelf nemen de twaalf Federal Reserve Banks de op zich nog geldige -biljetten uit roulatie als ze versleten zijn. Het één-dollarbiljet heeft een levensduur van rond de achttien maanden, de overige biljetten kunnen echter langer mee. Buiten de Verenigde Staten heeft de Federal Reserve geen grip op de biljetten, zodat de dollars daar hoogbejaard kunnen worden. Wat het des te aantrekkelijker maakt valse dollars buiten de VS in roulatie te brengen.

De dollar is de meest geliefde en de meest vervalste geldeenheid ter wereld. Naar schatting wordt ongeveer een half procent van het Amerikaanse papiergeld vervalst. Van de plusminus 350 miljard dollar die in omloop is, bevindt zich volgens de CRI zestig tot zeventig procent buiten de Verenigde Staten. In 1980 was dit nog maar rond de dertig procent. Ook de valse dollars zouden vooral buiten de Verenigde Staten in omloop zijn, meer nog dan de echte dollars. Vorig jaar nam de Amerikaanse geheime opsporingsdienst, de Secret Service, via haar zogeheten Field Offices en met medewerking van organisaties als Interpol voor een recordbedrag van $209 miljoen aan valse dollars in het buitenland in beslag. Een spectaculaire toename: in 1992 werd voor $30 miljoen opgespoord en in 1993 voor $120 miljoen.

Vooral de honderd-dollarbiljetten – met het portret van Benjamin Franklin – blijken zeer populair bij vervalsers. In de Verenigde Staten wordt het honderddollarbiljet weinig gebruikt. Voor bedragen in deze orde van grootte zijn de credit card en andere betaalmiddelen meet in zwang. In veel landen waar het plastic geld nog niet aan zijn opmars is begonnen, is het honderd-dollarbiljet echter graag gezien. Zeker in landen waar de dollar de officieuze munt is en waar de controle op valsemunterij beperkt is, zoals de Centraaleuropese landen en de voormalige Sovjet-republieken.

Wie daar een taxi neemt en met het geld van het land wil betalen, wordt nog wel eens afgestraft: “Ik wil geen roebels (zloty’s, dinars, wat dan ook), ik wil echt geld!’ In de voormalige Sovjet-republieken schijnt meer dan de helft van de mensen hun spaargeld grotendeels in dollars aan te houden, als waarborg tegen hyperinflatie en plotselinge devaluatie van de eigen munt. Valse dollars duiken vooral op in Europa en Azië. Maar waar komen ze vandaan? Waarschijnlijk van kleine criminelen, her en der verspreid over de wereld.

Geruchten willen dat ze ook op grote schaal worden geproduceerd en verspreid in opdracht van de regeringen van Iran en Syrië. Volgens de republikeinse Task Force on Terrorism and Unconventional Warfare zouden Iran en Syrië zich vooral toeleggen op de vervalsing van honderd-dollarbiljetten om de Amerikaanse economie te ontwrichten en het vertrouwen in de dollar te ondermijnen. Op korte termijn – zolang het vertrouwen in de dollar nog bestaat – zouden ze zichzelf van gratis harde valuta’s voorzien om de eigen financieringstekorten terug te dringen.

Volgens een rapport van de Task Force worden de dollars in roulatie gebracht via een Libanees drugskartel dat onder bescherming staat van de Syrische militaire inlichtingendienst. De dollars zouden vanuit plaatsen als Caïro en Nairobi hun weg vinden naar Albanië, Bosnië en Italië en van daaruit de rest van Europa en Azië overspoelen. Een groot deel van de valse dollars zou in het drugscircuit terechtkomen. De Italiaanse maffia zou samen met de Russische onderwereld het geld gebruiken om hun winsten wit te wassen. Ten koste van de nietsvermoedende dollargebruikers – zoals de kleine spaarders in de voormalige Sovjet-Unie. De Task Force schat dat de helft van de dollars in Centraal Azië vals zijn.

Tot voor kort deed de Amerikaanse regering weinig om de vervalsing van de dollar tegen te gaan. Ze vond het probleem altijd te onbeduidend om ertegen op te treden. Een voordeel was bovendien dat er geen rente behoefde te worden uitgekeerd over de dollars, voorzover ze tenminste niet op een dollarrekening stonden. Hierdoor spaarde de VS zichzelf naar schatting vijftien miljard dollar per jaar uit. Maar nu de valsemunterij door de steeds geavanceerdere reproductietechnieken sterk in opkomst lijkt, heeft de regering toch besloten tot tegenmaatregelen. De angst dat het vertrouwen in de dollar zou zoekraken en dat de regering de mogelijkheden zou verliezen om de geldhoeveelheid te beïnvloeden, kregen de overhand. Daarom besloot ze de dollar grondig op te lappen.

Kinderachtig

Een dezer maanden – waarschijnlijk begin volgend jaar, maar misschien al eerder – zal het Bureau of Engraving and Printing een nieuw honderd-dollarbiljet introduceren. Het is de bedoeling dat daarna elk jaar een nieuw biljet in roulatie komt – te beginnen met het vijftig-dollarbiljet in 1997 en te eindigen met het een-dollarbiljet in 2001.

Het portret van de president wordt op elk van de nieuwe biljetten wat groter dan nu en het schuift enkele centimeters op van het midden. De biljetten zullen worden voorzien van een watermerk. Er zullen her en der kleuren worden toegevoegd, in een inkt die van kleur verandert met de richting van waaruit men het biljet bekijkt. Daarnaast zullen er nog een tiental andere, voor de gebruiker onherkenbare veranderingen worden doorgevoerd. Dit alles is tenminste waarschijnlijk – de gehele vernieuwingsoperatie is met veel geheimzinnigheid omgeven, en het Bureau of Engraving and Printing heeft niet bekend gemaakt hoe de nieuwe biljetten er precies uit gaan zien.

Duidelijk is wel dat de nieuwe dollars duidelijk zullen verschillen van de oude, maar niet radicaal zullen afwijken. Zo is het de bedoeling dat alle ‘greenbacks’ overwegend groen blijven, en dat alle coupures even groot zullen zijn als de huidige. De dollar is nu eenmaal te zeer een symbool van de Amerikaanse samenleving en de Amerikaanse waarden om in een klap te vervangen. Vandaar ook dat een ontwerp voor nieuwe biljetten van het Nederlandse Joh. Enschede werd afgekeurd: te kleurig, te kinderachtig, te speels.

De eerste facelift van de dollar in 65 jaar gaat de Amerikaanse overheid zeven tot tien miljoen dollar kosten. Daar komen nog eens kosten bij die banken, winkeliers, fabrikanten van drankautomaten en andere bedrijven moeten maken om hun apparatuur aan te passen.

Onzeker is nog of de oude dollars gewoon geldig blijven. “Het wordt niet verwacht dat de oude biljetten hun waarde verliezen bij invoering van de nieuwe”, zegt een woordvoerder van de CRI. De CRI betwijfelt daarom of de vernieuwingsoperatie direct zal leiden tot een afname van valse dollars. Waarschijnlijker is dat de nieuwe dollars pas over enkele jaren hun dienst zullen bewijzen in de strijd tegen valsemunterij. Wie dan met een oud, bijna in onbruik geraakt dollarbiljet wil betalen, is dan in elk geval behoorlijk verdacht. Tot het biljet bij controle onverwacht echt blijkt te zijn.

(Achtergrondartikel voor MeesPierson Visie)