Liever geen herkansing (Gedane zaken)

“Als ik mijn leven mocht overdoen, wat zou ik dan anders hebben gedaan?” Hoe vaak stellen wij onszelf die vraag niet?

Het is ook de centrale vraag in die briljante aflevering ‘Tapestry’ van Star Trek The Next Generation, waarin kapitein Jean-Luc Picard de kans krijgt de grootste fout van zijn leven te herstellen. Hij keert terug naar zijn tijd als student, naar die avond in dat café, toen een vriend van hem slaags raakte met een andere bezoeker. Jean-Luc sprong zijn vriend te hulp en raakte in het gevecht zwaar gewond. Altijd spijt van gehad: had hij de ruzie maar met woorden proberen te sussen, en zijn diplomatieke gaven had aangewend zoals hij later geleerd had.

En zulks geschiedt in de herkansing. De ruzie wordt dankzij tussenkomst van Jean Luc gesust en de ruziënde cafégasten gaan als vrienden uit elkaar. Waarna – zappp! – Jean Luc naar heden wordt teruggeflitst. En wat blijkt? Dat hij als eenvoudige laborant door het leven gaat, en wel op het ruimteschip waarvan hij vroeger (of liever gezegd in een vorige toekomst) kapitein was. En als hij zijn superieuren erop wijst dat hij leidinggevende capaciteiten heeft, moeten ze lachen: Hij? Veel te tam, veel te risico-avers. De moraal is dat alles in het leven zin heeft, dat onze fouten net zo goed bijdragen tot wie wij zijn als onze verdiensten. Het leven is een ’tapestry’: als je één draad lostrekt, valt het hele kleed uiteen.

Iets dergelijks betoogt volgens mij Mary Shelley in ‘Mortal Immortal’. Het verhaal gaat over een man die het eeuwige leven bemachtigt. Had hij niet moeten doen, hij wordt doodongelukkig (het is dat hij te laf is om zelfmoord te plegen, anders had hij het niet kunnen navertellen). Hij had zich moeten schikken in zijn lot, en zich neerleggen bij zijn sterfelijkheid. Ook haar bekendste boek ‘Frankenstein’ laat zich lezen als een pleidooi voor nederigheid. Niet toevallig is de titel voluit: ‘Frankenstein or the modern Prometheus’: zoals Prometheus, werd bestraft omdat hij het vuur van de goden stal, zo wordt ook de schepper van het monster van Frankenstein bestraft voor zijn overmoed om leven uit de dood te scheppen.

Je kunt ‘Frankenstein’ lezen als een waarschuwing tegen de onderwerping van de natuur door de mens. Of, meer in het bijzonder, als een pamflet tegen genetische manipulatie, tegen de atoombom, of tegen de bio-industrie. Het boek wordt ook wel gewaardeerd vanwege de spiegel die het ouders van geadopteerde kinderen voorhoudt. Maar je kunt het ook zien als een simpele waarschuwing: dat je het verleden moet kunnen laten rusten. Niet wroeten. Accepteer dat je fouten hebt gemaakt die niet te herstellen zijn (en als je geleerd hebt van je fouten, misschien niet eens meetellen als fouten).

Mary Shelley verloor haar moeder vlak na haar geboorte. ‘Frankenstein’ (dat ze schreef toen ze 19 was) was, zo stel ik me voor, een manier om daarmee in het reine te komen: Het verleden is dood en begraven. Probeer vooral niet het tot leven te wekken. En ‘Mortal Immortal’ is ook zo’n oproep tot gelatenheid: Wie nog leeft terwijl hij dood hoort te zijn, heeft geen leven. Leg je neer bij het lot. Hoe wreed dat ook dit is de best mogelijke van alle werelden. En jij – hoe mislukt ook – zo geslaagd als maar kan.

Geïnspireerd op Star Trek TNG – ‘Tapestry’ , het verhaal ‘Mortal Immortal’ van Mary Shelley (16 juli 1833) en op ‘The Wheel and the Maypole’ van XTC (tekst en muziek Andy Partridge):

Everything decays
Forest tumbles down to make the soil
Planets fall apart
Just to feed the stars
and stuff their larders
And what made me think we’re any better
And what made me think we’d last forever
Was I so naive?
Of course it all unweaves.