Waarheid als een oude koe

Waarheid als een oude koe

De waarheid is een oude koe, haal haar vooral uit de sloot.

Ook gelukkig nieuw jaar, welkom in het ‘post truth’ tijdperk! Ik ben uw gids, en zal u even laten weten waar u bent beland. Wat zegt u? Ik hoef u niets te vertellen? ‘Mijn waarheid’ interesseert u niet? ‘Mijn waarheid’ is ook maar een mening, een mening die u niet deelt? U bent al behoorlijk goed geïntegreerd in het ‘post truth’ tijdperk, zie ik. Toch zal ik u van nadere informatie voorzien. Ik beloof u: ik zal niet veel van uw tijd vragen. Ik houd het kort, en probeer het tot de kern te beperken. Daar gaan we.

‘Post truth’ was het woord van het jaar 2016 volgens de Oxford English Dictionary. Een late erkenning, want het hele idee achter het begrip had natuurlijk al decennia de overhand in filosofie (denk alleen al aan Nietzsches ‘Er bestaan geen feiten’, alleen interpretaties’), kunst (Rashomon) en politiek (alle twintigste-eeuwse propaganda, verkiezingsretoriek en indoctrinatie) – dat wil zeggen: het idee dat de waarheid (zo die al bestaat) er niet toe doet of zelfs schadelijk is. Belangrijker dan die armetierige waarheid zijn uiteenlopende zaken als ‘het landsbelang’, ‘vrijheid’ (die zich uitstrekt tot de vrijheid om te liegen, als dat zo uitkomt) of natuurlijk ‘de eigen mening’.

Een zienswijze die goed verklaarbaar is vanuit een teleurstelling in het ‘vooruitgangsgeloof’. Wat hadden wetenschap en democratie meer opgeleverd dan twee bloederige wereldoorlogen en een wankele wereldorde waarin het maar oneerlijk verdeeld was? Waar het op neer komt: waarheidsliefde is al lang en breed op sterven na dood. Nieuw is hooguit dat leugenaars tegenwoordig niet eens meer de moeite nemen om te doen alsof ze waarheid spreken. Ze ontkennen botweg dat de waarheid bestaat. Waarom ook feiten verdraaien als je ze kunt verzinnen? De waarheid is een oude koe, laat  haar lekker in de sloot.

Drijfzand

De wereld in het ‘post truth’ -tijdperk is een en al drijfzand. Wetenschap bedrijven is onmogelijk als je het niet met elkaar eens bent wat waar is en wat niet. Het wordt ook onmogelijk om waar dan ook over te discussiëren en je op basis van nieuwe feitelijke informatie een mening te vormen. Met als gevaar dat mensen gelijkgestemden na gaan bauwen, zich alleen laten overtuigen door mensen die ze wel mogen en andersdenkenden gedachteloos gaan verketteren. Al dat al dat langs elkaar heen gepraat en emotionele geruzie komt de onderlinge omgang allemaal niet ten goede, om het mild uit te drukken.

Wat meer is, het effent de weg voor ‘fact free politics’, zoals we in het afgelopen jaar tijdens de Amerikaanse verkiezingsstrijd hebben gezien (wat dat betreft is ‘post truth’ weer wel een goede keuze als woord van het jaar). Ook in Nederland, denk alleen al aan de recente bedenkingen van Corrie van Brenk van 50 Plus bij de sterftecijfers van het CBS. Wellicht ten overvloede: ‘fact free politics’ zijn levensgevaarlijk, omdat ze mensen tegen elkaar opzetten (alleen maar ‘mijn mening versus jouw mening’ en geen waarheid waar we het over eens kunnen zijn) en willekeurige beslissingen (niet gebaseerd op feiten) in de hand werken.

Gezond wantrouwen

De diagnose is niet zo ingewikkeld en de remedie simpel: voorkomen dat de patiënt overlijdt, waarheidsliefde nieuw leven inblazen. Alleen is dat eenvoudiger gezegd dan gedaan. Instituties, gezagsdragers, politici en andere klassieke vertegenwoordigers van ‘de waarheid’ zijn niet geloofwaardig meer. Ze hebben het in het verleden maar al te vaak verbruid: discussies gesmoord, wetenschappelijke ontwikkelingen tegengewerkt, en met de arrogantie die de macht eigen is hun zin doorgedreven. Ik zal u niet met voorbeelden vermoeien, waar het om gaat is dat het autoriteitsgeloof van weleer (‘het is zo omdat die en die professor of die en die politicus het zegt’) is verdwenen, en dat is maar goed ook.

Nu en dan lijken er nieuwe autoriteiten op staan – nu eens Rens Kroes of een andere foodblogger, dan weer een treitervlogger) – maar erg bestendig is hun gezag niet. 15 minutes of fame – pardon, 15 minutes of authority – en dat was het wel. Mooi zo! De ene autoriteit door de andere vervangen, dat is van de regen in de drup (of andersom).

Beter is het een gezond wantrouwen jegens élke autoriteit te koppelen aan een liefde voor de waarheid. Nee, niemand heeft de waarheid in pacht, daarin hebben ‘post truth’ aanhangers gelijk. Er is niet mis met een kritische grondhouding. Maar vrijwel iedereen heeft wel eens wat zinnigs te melden – en dat zijn niet altijd gelijkgestemden en vrienden.

Probeer dus je persoonlijke ‘informatiebubbel’ door te prikken, luister naar de argumenten van andersdenkenden. Je maakt je er misschien niet populair mee bij je vrienden, je geliefde zal je er misschien om vervloeken (zoals de zanger in ‘Mardy Bum’ van The Arctic Monkeys zich ook beklaagt over zijn vriendin omdat ze zo ‘argumentative’ is: “I can’t be arsed to carry on in this debate / That reoccurs, oh when you say I don’t care / Well of course I do, yeah I clearly do! / So laugh and joke around / Remember cuddles in the kitchen / Yeah, to get things off the ground”). Het is niet anders.

Dus nogmaals: welkom in het ‘post truth’ tijdperk. En kijk uit waar u loopt.

Beeld van Donald Trump: Flickr.com, Mark Rain

Deel:

Geef een reactie